|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تحول كتاب‌هاي مصور كودك- نويسنده:سينتيا برلينگهام ، مترجم: ياسمن احساني |
پايه‌گذاري سنت‌ها
ادبيات كودك، كمي بيش از دو قرن پيش، به عنوان ژانري متمايز و مستقل مطرح شد. پيش از نيمه قرن هجدهم، به ندرت كتابي مخصوص كودكان نوشته مي‌شد و مطالعه كودكان، محدود به ادبياتي بود كه به تربيت و آموزش اخلاقي آنان مي‌پرداخت تا سرگرم كردن شان.
آثار مذهبي، كتاب‌هاي دستور زبان و كتاب‌هاي آداب معاشرت (كه شيوه رفتار صحيح و شايسته را نشان مي‌داد)، تقريباً تنها كتاب‌هايي بود كه كودك را هدف خود قرار مي‌داد. در اين كتاب‌ها، تصويرسازي نقش كمتري داشت كه عبارت بود از نقش و نگار كوچكي با گراور چوبي يا تصوير گراور شده‌اي در ابتداي كتاب كه تصويرگري گمنام آن را خلق كرده بود.
با اين همه در قرن شانزدهم و هفدهم، آثاري استثنايي منتشر مي‌شد كه مي‌توان آن‌ها را پيشينه‌اي براي ژانر متاخر ادبيات كودك محسوب كرد. از نمونه‌هاي اوليه، كتابي است مربوط به بازي‌هاي كودكانه، به نام بازي‌ها و تفريحات دوران كودكي كه مخصوص كودكان و تقديم شده به آنان است. اين كتاب در سال 1657، به زبان فرانسه منتشر شد كه نه فقط به خاطر موضوع، بلكه هم‌چنين به دليل گراور سازي‌هاي بي‌شماري كه پس از ژاك استلا رواج يافت، قابل توجه است. با اين همه، نگرش غير طبيعي به جسم و فيزيك كودكان، گواهي بر تفكر معاصر آن دوران است كه كودكان را به عنوان بزرگسالاني كوچك ميديد.
يكي ديگر از آثار زمينه‌ساز، دنياي قابل مشاهده در تصاوير (1658)، اثر جان آموس كامينوس بود. اين كتاب مجموعه دايره‌المعارف مانندي با تصاويري از دنياي واقعي بود كه براي هر كدام شرحي نوشته شده بود و اولين كتاب مصور براي كودكان محسوب مي‌شد. كامنيوس يك اصلاح‌گر آموزنده و كتاب او در شناخت تفاوت‌هاي بنيادين ميان كودكان و بزرگسالان بديع بود. اين كتاب، زمينه‌سازي براي كتاب‌هاي درسي مصور بود كه حدود دو قرن در اروپا محبوب ماند و به زبان‌ها مختلفي به چاپ مي‌رسيد.
كتاب‌هاي الفبا، از اولين نمونه‌هاي استفاده از تصاوير در كتاب‌هاي آموزشي كودكان است. از قرن شانزده تا هجده، كودكان حروف الفبا با مطالعات انواع hornbook مي‌آموختند.
پره‌هاي چوبي كه حروف الفبا روي آن حك مي‌شود و گاهي نيز نوشته‌هايي مذهبي مثل نيايشگر خداوند آن‌ها را همراهي مي‌كرد، از دورن سنت hornbook و battledore به وجود آمد.
تكه مقوايي تاشده با تصاوير حروف الفبا كه پس از بازي سنتي كه در آن hornbook به صورت پره‌هايي مورد استفاده قرار مي‌گرفتند، نام‌گذاري شد. Battledore تا نيمه قرن نوزدهم دوام آورد. در اوايل قرن نوزدهم، انواع ديگر اسباببازيها با تصوير‌سازيهاي متفاوت براي آموزش الفبا، درست مثل ساير نظير رياضيات، گرامر و علوم شكل گرفت.
يكي از ماندگارترين ژانرهاي داستان و افسانه، پيش از آن كه به عنوان سرگرمي در خانه به كار برده شود، به زبان لاتين در كلاس‌هاي درس خوانده مي‌شد. داستان‌هاي مربوط به ايزوپ (Aesop) كه مكرراً به چاپ رسيده و تصويرسازي شده است(ايزوپ ظاهراً قصه‌گويي يوناني در قرن ششم پيش از ميلاد بوده، اما تقريباً مطمئنيم كه بيشتر يك شخصيت افسانه‌اي است. اولين ترجمه انگليسي افسانه‌هاي ايزوپ كه توسط ويليام كاكستون (91-1422) صورت گرفت، در سال 1484 به چاپ رسيد و به سرعت به يكي از محبوب‌ترين كتاب‌هاي مصور كودكان تبديل شد. البته در بسياري از ويراست‌هاي اوليه، تلاش اندكي براي جرح و تعديل داستان‌ها ديده مي‌شد تا فهم‌شان براي كودكان آسان‌تر شود و بتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار كنند.
انتشاراتي براي كودكان
نگرش جديد به كودكان و آموزش آنان، به قرن هفدهم شروع به پيشرفت كرد.
هنگامي كه بسياري از معلمان، خواهان توجه بيشتر به نيازهاي كودك شدند، ايده لذت در يادگيري به طور گسترده‌اي پذيرفته شد. بزرگ‌ترين گواه، براي تحول اين ايده، نوشته‌هاي دو فيلسوف بزرگ، ژان لاك(1704-1632) و ژان ژاك روسو(1712-789 است. در سال 1693، لاك در ملاحظاتي در باب آموزش مي‌نويسد: با كودكان بايد به عنوان موجودات عقلاني رفتار شود.. آن‌ها نبايد از كودك بودن منع شوند؛ هم‌چنين از بازي و رفتار كردن مثل كودكان. آن‌ها فقط بايد از رفتار بد بازداشته شوند.
روسو دوره كودكي را مرحله‌ي ناب و طبيعي از زندگي مي‌داند- دوره‌اي متمايز از بزرگسالي- و باور دارد كه هدف اصلي تحصيل، محافظت از طبيعت اصلي كودك است. او هم‌چنين عقيده دارد كه به چيزها از چشم كودكان نگاه كنند. نوشته‌هاي لاك و روسو، معلمان انگليسي را تحت نفوذ خود قرار داد و اعتقادات آنان، به انساني‌تر شدن آموزش انجاميد كه در آن، لذت به عنوان يارگيري امر آموزش تلقي مي‌شد.
در اوايل قرن هجدهم، گرايش به ادبيات كودك و بالا رفتن سطح سواد به تشكيل بازار جديد و پررونقي در ميان ناشران جوان، به خصوص در انگلستان منجر شد.
ابداع بيشتري در چاپ و نقاشي و آزادي بيشتري در خلق دوباره هنر از خلال حكاكي، باسمه چوبي، گراورسازي و چاپ آب مركب پديد امد. البته هم‌چنان تصوير گران عمدتا، گمنام بودند و تصاوير محدود به صفحه اول كتاب مي‌شد.
توماس بورمن، يكي از اولين بازرگاناني بود كه با كتاب‌هاي كوچك خود به خود به نام سرگذشت‌هاي بزرگ كه در حد ديگر كتاب‌هاي مصور، به موضوعاتي مثل تاريخ واقعي مي‌پرداخت، به خوبي به بازار پاسخ گفت يكي از مهم‌ترين ناشران نخستين، جان نيوبريبود. نيوبري از سال 1767-1745 كتاب‌فروشي خود را در لندن اداره كرد. او كتاب‌هاي زيادي در زمينه ادبيات كودك از تمام ژانرها، همراه با ديگر كتاب‌هاي ادبي و فلسفي و علوم به چاپ مي‌رساند كه بيشتر آن‌ها با روكشي از كاغذهاي هلندي گلدار و طلايي رنگ پوشيده مي‌شد و تصاوير ساده گراور چوبي، روح تازه‌اي به آن مي‌بخشيد. اولين كتاب كودكي كه او منتشر كرد. كتاب كوچك جيبي زيبا ساده گراور چوبي، روح تازه‌اي به آن مي‌بخشيد. اولين كتاب كودكي كه او منتشر كرد. كتاب كوچك جيبي زيبا نام داشت و يكي از محبوب‌ترين كتاب‌ها، سرگذشت دو كفش قهرمان كوچولو بود كه به عنوان اولين داستاني كه مخصوص كودكان نوشته شده، شناخته مي‌شود. ( گفته مي‌شود كه اين داستان توسط اليور گلداسميت براي نيوبري نوشته شده بود.
از ديگر ناشران جسور لندن كه به دنبال نيوبري آمدند، جان هريس و جان مارشال بودند. هريس در 1807، كتاب مبتكرانه و خلاق كلاف پروانه و جشن ملخ، اثر ويليام روسكو را منتشر كرد. چرنديات قافيه‌داري درباره حشرات در جنگل كه فانتزي خالص و نابي را با درس‌هاي اخلاقي ارائه مي‌داد. هريس به انتشار كتاب‌هاي اموزشي قابل قبول، مثل قصه‌هاي پريان و اشعار كودكانه ادامه داد. كتاب‌هاي مارشال در فرم‌هاي متنوعي منتشر مي‌شد كه اولين كتابخانه‌هاي كودكانه كتابخانه‌هاي جعبه‌اي كوچك و جعبه‌هاي تزيين شده‌اي كه حاوي كتاب‌ها و تصاوير بودند، شامل مي‌شد. ادبيات كودك در اين زمان، از ويراست‌هاي گران قيمت تا كتاب‌هاي چاپي جزوه مانند و ارزان قيمت كه توسط دست فروش‌ها در نواحي روستايي توزيع مي‌شد، گسترش داشت.
دو ژانر مهم ادبيات كودك قرن هجدهم، قصه‌هاي افسانه‌اي و قصه‌هاي اخلاقي بودند. قصه‌هاي افسانه‌اي كه با سنت شفاهي، از نسلي به نسل ديگر متقل ميشدند، براي اولين بار توسط نويسندگاني مثل كند. آلنوي، مادام دويلنو و مادام له پرنسس دوبومانت گردآوري و در دربار لويي چهاردهم به چاپ رسيدند. قصه‌هايي از زمان‌هاي بسيار دور، اثر چارلز پرالت كه در سال 1697 منتشر شد،شامل اولين نسخه مكتوب سيندرلا، زيباي خفته، شنل قرمزي، پرنده آبي، تام بندانگشتي و گربه چكمه‌پوش بود. نسخه پرالت از اين داستان‌ها، ادبيات كودك آمريكا و انگليس را تا قثرن هجدهم تحت تاثير خود قرار داد.
تصوير اول ويراست اصلي اين كتاب، پيرزني را نشان مي‌دهد كه براي تعدادي بچه قصه مي‌گويد: همراه با عنوان قصه‌هاي مامان غازه.
اين اولين حضور اين شخصيت است كه بعدها به اشعار كودكانه ارتباط پيدا مي‌كند. نيوبري قاطعانه اين نام را به مجموعه منتشر شده‌اي تحت عنوان ملودي‌هاي مامان غازه يا سوغات‌هايي براي گهواره ضميمه مي‌كند.
قصه‌هاي افسانه‌اي مثل داستان حادثه‌اي مانند رابينسون كرزوئه، انددانيل دافوده (1719)، گاهي موجب نقدهايي در قرن هجدهم و اولايل قرن نوزدهم شدند. ساراتريمر (1810-1741، نويسنده معروف كتاب‌هاي اخلاقي در بررسي داستان افسانه‌اي مادر بانچ در سال 1773، موجودات خيالي براي كودكان را به شدت به باد انتقاد گرفت. در واقع، با اين كه در قرن هجدهم چاپ‌هاي بسياري از كتاب هرالت صورت مي گرفت، اما به طور كلي توسط كتاب‌هاي آموزشي كه نيستر با اخلاق و مذهب و سر و كار داشت، تحت‌الشعاع قرار مي‌گرفت. اين وضعيت تا قرن نوزدهم كه قصه‌هاي افسانه‌اي بر بازار كتاب كودك تسلط پيدا كردند، ادامه داشت.
قصه‌هاي اخلاقي يا عبرت‌انگيز كه در آن بچه‌هاي خوب پاداش مي‌گرفتند و بچه‌هاي بد به نحو شايسته‌اي تنبيه ميشدند، به طور كلي تمايل كمتري به مصور شدن داشتند تا قصه‌هاي افسانه بسياري از ان‌ها رساله‌هايي مذهبي بودند كه تحت نفوذ كليساي پروتستان انگلستان نوشته شده و به تعداد بسيار در قرن هجدهم ابتداي قرن نوزدهم، توسط شركت‌هايي مثل نيوبري و مارشال به چاپ رسيده بود. تكثير ويراست كتاب‌هاي مشابهي مثل ترانه‌هاي آسماني، اثر ايزاك واتس (1715)، نشان دهند ه محبوبيت ماندگار آثاري است كه درس‌هاي مذهبي را رد فرم‌هاي لذت‌بخش ارائه مي‌كنند. از ميان زنان نويسنده سرشناس ادبيات مذهبي يا قصه‌هاي اخلاقي در انگلستان، مي‌توان به تريمر، ليتيا باربالد و ماري مارتا شروود اشاره كرد.
كتاب‌ها، اسباببازيها و بازي‌هاي متحرك و داراي نقوش برجسته
قسمت‌هاي متحرك، در اوايل قرن شانزدهم در كتاب‌هاي علمي ظاهر شدند، اما تا نيمه قرن هجدهم، كتاب‌هاي متحرك به عنوان سرگرمي براي كودكان و بزرگسالان مورد توجه قرار نگرفته بود. صنعت اسباب‌بازي، به طور فزاينده‌اي با رشد بازار كودك اهميت پيدا كرد.
دلقك‌واره يك نوع از كتاب‌هاي تازه بود كه به مناسبت پانتوميمي تاتري كه يك دلقك در آن نقش اصلي را بازي مي‌كرد، نام‌گذاري و تقريباً در سال 1765، توسط كتاب‌فروشي در لندن به نام روبرت ساير ساخته شد. اين نوع كتاب، از يك ورق كاغذ تشكيل مي‌شد با تصاويري كه روي زبانه‌هاي آن بود و اين زبانه‌ها باز ميشدند تا تصوير زير آن ظاهر شود. دلقك‌واره به سرعت پرطرفدار شد. هم‌چنين، برگه‌هاي نمايش كودكان كه به تاتر مربوط مي‌شد، ورقه‌هايي چاپي از صحنه تاتر و كاراكترها بود كه كودكان به وسيله آن‌ها، تاتر مينياتوري خود را مي‌ساختند.
نخستين نمونه آن، حدوداً متعلق به سال 1810 است. در همان زمان، شركت اس ندجي فولر در لندن، عروسك كاغذي را ساخت كه بريده عكس‌هايي از پيكره‌هايي با سرهاي متحرك بود كه با داستاني به صورت شعر همراهي مي‌شد.
و معروف‌ترين ان‌ها فاني كوچك 1810 نام داشت. فولر هم‌چنين از نخستين ناشان شهر فرنگ بود.
كتاب‌هايي كه باز مي‌شد تا به تونل متصل به آن شكل دهد در ساخت آن، و از شهر فرنگ‌هاي سيار الهام گرفته شده بود. شركت‌هاي ديگر به سرعت به صنعت كتاب‌هاي تماشايي پيوستند. مشهورترين آن‌ها دين و سان و ناشران آلماني رافائل تاك و ارنست نيستر بودند. مهم‌ترين اثر نيستر كتاب‌هاي مصور و ناپديد شونده بود كه درآن صفحات به صورت افقي يا درون يك دايره قطع ميشدند تا تصوير جديد را با كشيدن نوار باريكي آشكار كنند.
بازي‌ها در قرن نوزدهم، سرگرمي معمولي براي كودكان انگليسي بودند كه شامل بازي‌هاي صفحه‌اي (تخته نرد، شطرنج...) بازي ورق و پازل‌ها مي‌شد. از گرايش‌هاي خاص، بازي‌هاي كودكان را از سال 1775 تا 1830 هدايت مي‌كردند. نقشه‌ها نيز تصاوير پازل‌ها را تامين مي‌كردند. نخستين نمونه آن‌ها به حدود سال 1760 بر مي‌گردد.
لوتار مگندورفر (1925-1847)، دقيق‌ترين و پيچيده‌ترين كتاب‌هاي متحرك قرن بيستم را در سال‌هاي 1880 و سپس و 1890 طراحي، برنامه‌ريزي و مصور كرد. با اين كه او تصويرگر مجله محبوبي نيز بود،اما اعتبار وي امروزه به خاطر كتاب‌هاي مكانيكي مصور براي كودكان است و به عنوان خالق كتاب‌هاي اسباب‌بازي متحرك مدرن شناخته مي‌شود.
او در اواخر سال‌هاي 1880 آغاز به كار كرد و در سال‌هاي دهه 1890 ، كتاب‌هاي او بسيار پرطرفدار بود و در ويراست‌ها و زبان‌هاي متعددي به چاپ مي‌رسيد. او كتاب‌هاي مختلفي توليد كرد: كتاب‌هايي كه پيكره‌هاي متحرك داشتند و به وسيله قطعه مقواهاي درهم تنيده كه بين ورقه‌هاي كاغذي فرو رفته بود،عمل مي‌كرد و تغيير عكس‌ها، با قطعات قابل تعويض صورت مي‌گرفت)، كتاب‌هاي داراي تصاوير برجسته و كتاب‌هاي بزرگ باز( مثل خانه عروسك 1899. معجزه تكنيكي اين كتاب‌هاي بي‌رقيب ماند.
جنگ جهاني اول، پاياني براي انتشار كتاب متحرك و واردات آن‌ها از آلمان به انگلستان بود. نيز فقدان امكانات چاپ در انگلستان و امريكا، به افول صنعت كتاب‌هاي متحرك منجر شد. هر چند كتاب‌هاي داراي تصاوير برجسته پس از جنگ اين نسخه ساده از پيشينه قرن نوزدهمي خود)، در اين قرن نيز به حيات خود ادامه داد.
تصويرگران قرن نوزدهم
قرن نوزدهم شاهد نهادينه شدن ايده كودكي، به عنوان دوره‌اي متمايز از بزرگسالي بود؛ دوره‌اي كه بايد از ان لذت برد. و اين نكته، حداقل توسط مرفهان طبقه متوسط دوره ويكتوريايي رعايت مي‌شد. در طي نيمه دوم قرن، بسياري از آثار كلاسيك ادبيات كودك، به زبان انگليسي منتشر شد. ماجراهاي آليس در سرزمين عجايب، اثر لوئيس كارول 1865 زنان كوچك، اثر لوئزامي الكوت (1868-69)، جزيره گنج، اثر رابرت لوئيس استيونسون (1883)، ماجراهاي هاكلبرفين، اثر مارك تواين(1884) و كتاب جنگل، اثر رديارد كيپلينگ (1894).
اين دوره هم‌چنين، ظهور كتاب‌هاي مصور را شاهد بود كه در آن، تصاوير و ديد هنرمندان به اندازه متن اهميت دارند. هنرمندان تصويرگر، ديگر گمنام نبودند و توسط پيشرفت‌هاي تكنيكي در چاپ و بازار روبه رشد طبقه متوسط، حمايت ميشدند.
در اواخر قرن هجدهم، تصاوير توماس بويك (1828-1735) و اشعار ويليام بليك(1827-1757) در كتاب‌هاي كودكان انگليسي ظاهر شد و اين روند، سنت سفارش به هنرمندان مشهور، براي مصور كردن متون را پايه‌گذاري كرد. با اين همه، تصاويري كه كيفيت بالاي داشتند، بيشتر استثنا بوند تا قاعده تا نيمه قرن نوزدهم، بيشتر كتاب‌هاي سياه و سفيد چاپ مي‌شد؛ عمدتاً با حكاكي‌هاي متوسط چوبي و به صورت تك رنگ كه توسط پروسه پر دردسر و هزينه‌ساز رنگ كردن دستي انجام مي‌گرفت. پس از نيمه قرن، چاپ رنگي در كتاب‌هاي كودكان رايج شد. با اين همه، بسياري از هنرمندان تا حدود سال‌هاي 1870،روشن مطمئن‌تر چاپ سياه و سفيد را ترجيح مي‌دادند.
كاريكاتوريست انگليس، گئورگ كرونيك شانك (1878-1792) ، با ساخت حكاكي‌هايي براي قصه‌هاي محبوب الماني در سال 1823،بعضي از تاثيرگذارترين تصويرهاي قرن را خلق كرد. اولين ترجمه انگليسي اين مجموعه مشهور قصه‌هاي عاميانه، سال‌ها پيش در آلمان، توسط جاكوب و ويلهلم گريم منتشر شده بود. ويليام تاكراي اظهار مي‌كند: تصاوير كروئيك شانك اولين تصاوير واقعي، دوستان، مطلوب و بي‌اندازه سرگرم كننده و زيبايي هستند كه در كتاب‌هاي كودك در انگلستان ديده مي‌شود.
كرونيك شانك، اثرگذاري بر ژانر كتاب كودك را با تصويرسازي‌هايي براي داستان چارلزديكنز ادامه داد كه در سال 1850 به چاپ رسيد.
در نيمه دوم قرن نوزدهم، ابداعات تكنيكي و هنري، به ظهور تصويرسازي كتاب كودك به عنوان يك ژانر هنري بزرگ منجر شد. ريچارد دويل كه در سال‌هاي 1840 و 1850 تصاوير و كاريكاتورهاي سياسي در اختيار مجله انگليسي فكاهي پانچ مي‌گذاشت، بعدها به خاطر تصاويرش از شياطين و فرشتگان، در آثار استادانه‌اي مثل در سرزمين رويا اثر ويليام الينگام (1870) معروف شد.
بيشترين ترقي در چاپ رنگي، با گراورهاي چوبي ادموند آوانس و رشد كتاب اسباب‌بازي و او در نيمه دهه 1860 اتفاق افتاد. اين كتاب‌هاي مصور باريك، شامل هشت صفحه بود كه فقط روي يك طرف آن چيزي چاپ شده بود و بين كاغذهاي سنگين جلد قرار مي‌گرفت. اين كتاب‌ها كه از ابتداي دوره ويكتوريايي به وجود آمدند، بارها به تعداد بين كاغذهاي سنگين جلد قرار مي‌گرفت. اين كتاب‌ها كه از ابتداي دوره ويكتوريايي به وجود آمدند، بارها به تعداد زيادي توسط دين‌اند سان، راتلج و ديگر شركت‌ها، اما معمولاً بدون مشاركت تصويرگران سرشناس، منتشر ميشدند. اوانس موفق شد هنرمندان بزرگي چون راندولف كلدكات (86-1846)، والتركرين (1915-1845) و كيت گرينوي (1901-1846) را به استخدام خود در بياورد. او گراورسازي و چاپ كتاب‌ها را خود به عهده داشت و با ناشران براي توزيع آن‌ها همكاري مي‌كرد. هركدام از هنرمندان سبك متفاوتي براي كتاب‌هاي اوانس به ارمغان آوردند.
كرين تحت تاثير ويليام موريس و جنبش هنرها و صنايع دستي و چاپ‌هاي ژاپني بود. او كتاب‌هاي اسباب‌بازي متنوعي را براي اوانس تصوير سازي كرد كه شامل كتاب‌هاي الفبا، قصه‌هاي افسانه‌اي و اشعار كودكانه بود كه بيشتر آن ها پيش از سال 1876 ، توسط راتلج منتشر شد. كلوكات از كاريكاتوريست‌هاي انگليسي كروئيك شانك، ويليام هوگارت و توماس رولندسون الهام گرفته بود. داستان‌هايي كه او تصوير سازي كرده بود. شامل حاكيت‌هاي سنتي انگليسي و اشعار كودكانه مي‌شد.
گرينوي- كه با انتشار اولين كتاب كودك خود زير پنجره (1878) محبوبيت فوق‌العاده‌اي به دست آورد- هم‌چنان مورد علاقه مردم و منتقدان تاثيرگذاري مثل جان راسكين باقي ماند. ا گاهي هم به عنوان نويسنده و هم در فضاهاي تماشايي كه نواحي روستايي انگلستان را به خاطر در مي‌آورد، معروف است. هم‌چنين، كتاب‌هايي كه توسط اين هنرمندان مصور شده بود، در ايالات متحده فوق‌العاده پرطرفدار شد؛ چون صنعت چاپ در آن كشور به استانداردهاي تكنيكي بالايي كه تصاوير كتاب‌هاي انگليسي در آن دوره منعكس مي‌كرد، دست نيافته بود. اوانس تا زمان مرگ خود در سال 1905، بر اين صنعت مسلط بود؛ تا زماني كه روند چاپ تصويري، جايگزين گراورسازي چوبي شد.
جان تنيل (1914-1820) نيز ماند دويل، براي پانچ كاري مي‌كرد. او بيشتر به خاطر تصويرسازي ماجراهاي آليس در سرزمين عجايب و پس از آن از ميان آينه (1872)معروف است. آليس يكي از نقاط عطف ژانر فانتزي در قرن نوزدهم بود كه در شكل‌گيري سنت قصه‌هاي فانتزي بدون هيچ نكته اخلاقي آشكار، نقش مهمي ايفا كرد. تنبل در همكاري نزديك با نويسنده اثر، لوئيس كارول، تصاويري خلق كرد كه براي صدها تصويرگري كه تاكنون اين اثر را اجرا كرده‌اند، معيار به شمار مي‌آيد.
در سال 1880، كارلو لورنزيني (90-1826) تحت نام مستعار كلودي، ماجراهاي پينوكيو را نوشت كه اولين را براي بار در سال 1892 به زبان انگليسي منتشر شد. داستان كلودي در اصل، به شكل سريالي در مجله‌اي ايتاليايي به نام جورناله دي مبيني ظاهر شد و يكي از خلاق‌ترين و پيچيده‌ترين فانتزي‌هاي قرن نوزدهم محسوب مي‌شود. لوئيس ماريس بوقت دومونول (1913-1851)، در اواخر قرن در فرانسه، هنر تصويرسازي كتاب را با تصاوير چاپي رنگي دقيق براي ژاندارك در 1896 بهبود بخشيد. بعضي از مهم‌ترين هنرمندان آمريكايي، مثل هوارد پايل 1911-1853، در دوره بازسازي شروع به تصويرسازي براي ماهنامه‌اي براي كودكان كردند.
قرن بيستم
در اين قرن، سطح سواد عمومي دبر كشورهاي توسعه يافته و پيشرفت‌هاي تكنيكي،توليد كتاب‌هاي مصور با كيفيت بالا و نسبتاً ارزان قيمت را ممكن ساخت كه به رشد فوق‌العاده كتاب كودك كمك كرد.
ابداعات در چاپ كتاب در سال‌هاي ابتداي قرن، به خصوص در مورد استفاده از عكاسي و پردازش چهار رنگ، به پيشرفت كتاب لوكس كادويي منجر شد كه سنت غني ادموند اوانس را گسترش داد. آبرنگ‌هاي استادانه ادموند دولاك (1953-1882)، كي نيلسن(1957-1886) و ارتور راكهام (1939-1867) در انگلستان و نقاشي‌هاي مكسفيلد پريش(1966-1870) وان.سي. ويس(1945-1882) در ايالات متحده، با تصاويري كه روي كاغذ براق مخصوص چاپ شده و به صفحات كتاب برگشته‌اند، نشان تمايز اين كتاب‌هاست. آثار راكهام، دولاك و نيلسن در سبك و الهام‌گيري متفاوت بوند. راكهام روي خطوط تاكيد داشت و از خودكار و جوهر و آبرنگ استفاده مي‌كرد تا تصاوير خاطرانگيزي براي قصه‌هاي افسانه‌اي و ديگر قصه‌ها خلق كند.
آثار دولاك و نيلسن، به سبب رنگ‌آميزي و تاثيراتي كه از منابع هنر مشرق‌زمين، مثل مينياتورهاي ايراني مي‌گرفتند، قابل توجه بودند. يك نمونه قابل ملاحظه از سبك پيچيده و بيگانه نيلسن، مجموعه تصاويرآبرنگ براي نسخه‌اي از هزار و يك شب است كه هيچ‌گاه منتشر نشد. درخواست كتاب مصور از سوي مردم، پس از جنگ جهاني اول كاهش يافت. در حالي كه علاقه به كتاب‌هاي راكهام ادامه پيدا كرد. هنرمندان جوان‌تري مثل نيلسن كه تنها چهار كتاب از داستان‌هاي افسانه‌اي منتشر كرده بودند، هيچ‌گاه به چنين شهرت مستمري دست نيافتند.
هم چنين در اولايل قرن، كتاب‌هاي بئاتريكس پوتر، به جاي ادامه سنت كتاب‌هاي مصور كلدكات، در سبك خود از كتاب‌هاي كادويي لوكس متفاوت بودند؛ كتاب‌هايي كوچك و صميمي كه حتي كودكان بيار كم سن وسال نيز به راحتي مي‌توانستند از آن‌ها نگه‌داري كنند. داستان خرگوش پيتر، ابتدا به طور خصوصي در سال 1901 توسط نويسنده منتشر شد؛ با تصوير رنگي در ابتداي كتاب و ديگر سياه و سفيد،اما به زودي در نسخه‌هاي تمام رنگي بسياري منتشر شد.
در ابتداي قرن بيستم، در ايالات متحده تكنولوژي چاپ رنگين تصاوير ساده سياه و سفيد را كه مورد حمايت بايل و هم عصرانش بود، منسوخ جلوه داد. تصاوير دنسلو براي جادوگر شهر اوز، اثر فرانك بام (1900) شامل صد و دو تصوير رنگي و بيست و چهار عكس تمام رنگي است كه آن را به يكي از استادانه‌ترين كتاب‌هاي دوره خود تبديل كرد. با اين همه، بسياري از تصويرگران به كشف امكانات تصاوير سياه و سفيد ادامه دادند. براي مثال، تلفيق خلاقانه وندگاج، از تصوير خطوط و متن در ميليون‌ها گربه(1928)، او را به اولين نويسنده- تصويرگر مهم آمريكايي تبديل كرد.
هم‌چنين، كتاب‌هاي مصور اوليه تئودور گيسل كه بيشتر به اسم دكتر سس معروف است و حدودا، به سال‌هاي 1930 برمي‌گردد، اهميت نويسنده- تصويرگر را در كتاب‌هاي كودك قرن بيستم نشان مي‌دهد.
گيسل پيش از آن، كاريكاتوريست يك مجله بود و طراحي‌هاي ابتدايي او، روند پيچيده ادغام شدن متن و تصوير را براي خلق شوخ طبعانه و پرشورچرنديات منطقي نشان مي‌دهد. كتاب‌هاي لوسيل و هولينگ سي، در سال‌هاي دهه 1940، با تصاوير غني و متن‌هايي كه به مناسب طبيعي و رفتار متقابل و ميان آمريكايي با محيط مي‌پردازد، احساس نوستالژيك خود را به آمريكاي دوره پيش صنعتي نشان مي‌دهند امروزه ادبيات كودك، در گستردگي و تنوع ژانرها، قابل مقايسه با ادبيات بزرگسالان است. انتشار پروشور و بي‌وقفه كتاب كودك، علي‌رغم رقابت با رسانه‌هاي ديگر، بي‌همتا باقي مانده است.
منبع:كتاب ماه كودك و نوجوان /بهمن و اسفند 85/فروردين 86
|
|
|
|