|
|
|
|
|
|
|
نقش كتابداران مدارس در پيشرفت و پشتيباني از سواد اطلاعاتي |
|
|
اگر چه معاني متنوعي براي سواد اطلاعاتي توسط مؤسسات آموزشي ، سازمانهاي تخصصي و اشخاص ، توسعه يافته است ، احتمالاً ريشه ي اكثر تعابير رايج از سواد اطلاعاتي مربوط به تعريف پيشنهاد شده در انتهاي گزارش كميته ي سواد اطلاعاتي رياست جمهوري در انجمن كتاب خانهي آمريكاست ( PLOTNICKU، 2000) . داشتن سواد اطلاعاتي يعني يك شخص بايد بتواند اطلاعات مورد نياز خود را تشخيص داده و مكان آن را بيابد و ارزيابي نمايد و به طور مؤثر براي رفع نياز اطلاعاتي خود مورد استفاده قرار دهد .( American Library Association 1989)
از آن جايي كه اطلاعات ممكن است به چند شكل ارايه شود واژه ي اطلاعات به بيش از منابع چاپي اطلاق مي گردد .پيشرفت ها در تكنولوژي اطلاعات و ارتبا طات ، روش هاي دستيابي ، انتشار و سازماندهي و نمايش اطلاعات را دگرگون كرده است .انجمن كتابخانه كاليفرنيا (CLA) مشخصات شخص دارنده ي سواد اطلاعاتي را توصيف نموده است .چنانچه كسي اين 4 مشخصه را داشته باشد داراي سواد اطلاعاتي است .
الف : سواد خواندن و نوشتن
ب : سواد محاسباتي ( توانايي اداره كردن تكنولوژي و بهره گيري از نرم افزار)
ج : سواد رسانه اي ( ساختن / دستكاري و جمع آوري رسانه هاي گوناگون از اطلاعات منتشر شده جهاني ( California Library Association 1996 )
اگر چه ميزان سواد اطلاعاتي به وسيله ي مهارت هاي پايه اي يا تلاشي كه امروزه شهروندان براي انجام فعاليت ماهرانه و موفقيت در زندگي روزانه ي خود بدان نياز دارند مشخص مي گردد.
سواد اطلاعاتي و برنامه ي دوازده گانه
تكنولوژي در مدارس شامل : رايانه ها / تلويزيون ها / تجهيزات ويرايش دوربين هاي ويديويي و استوديوهاي تلويزيوني هم چنين دستيابي پيوسته به فهرست هاي رايانه اي / اطلاعات الكترونيكي محلي به طور فزاينده / پايگاه اطلاعات اينترنتي مي گردد. مفهوم سواد اطلاعاتي همان گونه كهانجمن كتابخانه كاليفرنيا ارايه نموده است در خصوص توجه به پيشرفت تكنولوژي هاي اطلاعات و ارتباطات ( ICTS ) مي باشد .
چارچوبي كه انجمن كتابخانه ي كاليفرنيا براي تعريف كردن مهارت هاي سواد اطلاعاتي استفاده نموده و از نظر كتابخانه ي آموزشگاه مخصوصاً بحث و تبادل نظر ممكن است بتواند بسياري از راه هاي اصلي آموزش تكنولوژي هاي اطلاعات و ارتباطات را در مجموعه ي كتاب خانه تسهيل نمايد.
سواد خواندن و نوشتن
كتابداران مدارس همواره مدافع و سرمشقي براي سواد اطلاعاتي بوده اند . به طور سنتي جست و جوي منابع چاپي مستلزم حضور در محل كتاب خانه ي آموزشگاه بود . دانش آموزان از ابتدا روش هاي دسترسي به منابع را مي آموختند و قدردان منابع موجود در كتاب خانه بودند . بودجه ي مناسب بايد براي منابع چاپي تأمين مي گرديد تا انتخاب منابع مطالعاتي لذت بخش و دستيابي به اطلاعات مورد نياز براي پژوهش و طرح هاي تحقيقاتي دانش آموزان تداوم مي يافت .
سواد محاسباتي ( توانايي اداره كردن تكنولوژي و بهره گيري از نرم افزار )
مركز رسانه ي آموزشگاه امكان دسترسي به منابع در مجموعه هاي محلي را از طريق فهرست هاي پيوسته فراهم مي كند . دانش آموزان مي توانند به منابع اطلاعاتي بر روي ديسكهاي فشرده ي شبكه و پايگاه هاي اطلاعاتي پيوسته دسترسي داشته و از آن استفاده نمايند . تكنولوژي هاي اطلاعاتي تلاش مي كنند تا روش هاي ديگري بريا ارايه ي تحقيقات آموزشي و دانش آموزي پيشنهاد نمايند . هم اكنون دانش آموزان توانايي استفاده از نرم افزارهايي از قبيل : برنامه هاي واژه پرداز/ صفحه گسترده و اسلايدهاي نمايشي را به دست آورده اند .
سواد رسانه اي ( ساختن / دستكاري و جمع آوري رسانه هاي گوناگون از قبيل : تصاوير / صدا / فيلم )
سواد اطلاعاتي آموزش آموزش را به وسيله ي ايجاد و پرداختن به آن حمايت مي كند وارايه كنندگان اين فرضيه مدعي هستند كه دانا شدن هر شخص نيرومندتر از به خاطر سپردن صرف اطلاعات است . دانش آموزان انگيزه ي قوي براي به دست آوردن اهداف واقعي در دستيابي به اطلاعات / تكرار تمرينات و شنيدن سخنراني ها ندارند . البته آن ها ترجيح مي دهند به سوي ايجاد ارتباط / برنامه ريزي / كاوش كردن / ايجاد / جست و جو / همكاري / ابتكار و استراتژي تشريك مساعي براي رفع نياز دانش آموزان جهت به دست آوردن نقش فعال تري در فرآيند يادگيري اقدام نمايند ( Schneiderman;1994) .
تكنولوژي كامپيوتر به وسيله ي پردازش لغات / پايگاه هاي اطلاعاتي / شبكه ها / برنامه هاي گرافيكي / صفحه گسترده ها ( برنامه هاي محاسباتي ) و نظاير آن به دانش آموزان اين توانايي را مي دهد كه بتوانند اهداف خود را كه به نحو چشمگيري ارزشمندتر است پي گيري نمايند .فرآيند پژوهش شامل : جمع آوري و به دست آوردن اطلاعات از منابع اطلاعاتي گوناگون / ارزيابي صحيح / ارزيابي و ارزش يابي مجدد اطلاعات / در هم آميختن اطلاعات به دست آمده و اشاعه ي نتايج به دست آمده از پژوهش به ديگران . در نهايت ممكن است دانش آموزان نتايج پروژه ي تحقيقاتي خود را در قالب : فيلم ويديويي / اسلايدهاي آموزشي ( Power Point) / يك پروژه ي فرا استوديويي ( a kidpix or Hyper studio project ) و يا پروژه ي تحقيقاتي خود را در قالب صفحات وب ارايه نمايند . متخصصان رسانه اي مدارس مي توانند دريچه هاي اطلاعات را بگشايند و سكوي پشتيباني و افزايش سطح محيط آموزشي مدارس را فراهم نمايند .
سواد شبكه اي ( جست و جو كردن و بازيافتن اطلاعات انتشار يافته ي جهاني )
در قلب يك كتاب خانه ي خوب آموزشگاهي يك برنامه ي خوب قابل دسترسي براي برنامه ريزي معلمان جهت يكپارچگي مهارت هاي سواد اطلاعاتي در حوزه ي برنامه هاي آموزشي وجود دارد . متخصصين رسانه اي به معلمان جهت يكپارچه سازي تكنولوژي براي مهارت هاي آموزشي در زمينه ي مهارت هاي سواد اطلاعاتي و فراهم نمودن آموزش مي توانند در حوزه هايي نظير : استفاده از اينترنت در حوزه ي موضوعات آموزشي دوره ي تحصيلاتي را ياري نمايند . اغلب كتابدار آموزشگاه تنها كسي در آموزشگاه است كه مي تواند پيشنهاد تخصصي در خصوص توسعه ي كارگاهي در زمينه ي استفاده از تكنولوژي براي يكپارچه نمودن مهارت هاي سواد اطلاعاتي واحد آموزشي ارايه نمايد. يك شخص با سواد اطلاعاتي نحوه ي چگونگي سازماندهي اطلاعات و ارايه ي اطلاعات بازيابي شده و مهارت جست و جوي اطلاعات درخواستي در اينترنت و پايگاه هاي اطلاعاتي را مي داند .كتابداران مدارس به خاطر همكاري با معلمان به دانش آموزان براي توسعه ي مهارت هاي سواد اطلاعاتي جهت درك پيچيدگي چگونگي سازماندهي اطلاعات خواه به صورت چاپي يا الكترونيكي كمك مي كنند .
سواد اطلاعاتي و آموزش كتابداران مدارس
ما در چه جايگاهي هستيم و چه كاري را مي خواهيم انجام بدهيم ؟
كتابداران مدارس به تعداد زيادي از استفاده كنندگان خدمات ارايه مي نمايند . 96 درصد از مدارس عمومي درايالات متحده داراي مراكز رسانه اي كتاب خانه مي باشند . در حالي كه 80 درصد از مدارس خصوصي داراي مراكز رسانه اي كتابخانه مي باشند . ( US Department Ec-cation ;1998)
متخصصين رسانه اي كتابخانه ها داراي استعداد بالقوه اي براي ايجاد تأثير چشمگير بر محيط آموزشي در مدارس مخصوصاً در حوزه ي سواد اطلاعاتي مي باشند . در مارس 1998 گردهمايي ملي براي سواد اطلاعاتي (NFIL ) كه با شركت بيش از 65 سازمان ملي برگزار شد " گزارش پيشرفت سواد اطلاعاتي " توسط كميته ي سواد اطلاعاتي رياست جمهوري وابسته به انجمن كتاب خانه ي آمريكا ( ALA ) تهيه و در انتهاي گزارشي نيز كه در سال 1989 انتشار يافته بود توصيه هايي را ارايه كرده بودند . پنج توصيه در گزارش 1989 ارايه شده بود : آموزش معلمان و توقع عملكرد آنان را در ارتباط با سواد اطلاعاتي بايد اصلاح گردد . گزارش گردهمايي 1998 نشان داد كه در اين زمينه پيشرفت هايي به عمل آمده است .
( Forum on Information Literacy;1998 National)
تمامي برنامه هاي آموزش معلمان بايد شامل دانش سواد اطلاعاتي و درك پيامد هاي آن باشد . كتابداران مدارس نيز به نوعي آموزگارند . مسؤولين دانشگاه ها براي آموزش كتابداران مدارس در طي تمامي دوره ها بايد تكنولوژي را القا نموده و الگوي سواد اطلاعاتي را براي دانشجويان بعد از دوره ي ليسانس مطرح نمايند .
تغييرات گسترده ي تكنولوژيكي محيط جذابي را در مدارس به وجود آورده اند . متاسفانه برخي از برنامه هاي تدارك ديده شده براي كتابداران مدارس محيط تكنولوژيكي مناسبي را براي آن كه دانشجويان بتوانند مهارت هاي ضروري براي هدايت آموزشي را به دست بياورند فراهم نمي كنند . ( HIndes.1999 ) برنامه هاي كتاب خانه هاي آموزشگاهي از 5 تا 10 سال گذشته شايسته ي نيازهاي كتابداران مدارس امروزي يا دانش آموزان مدارسمان نبوده اند . تغييرات تكنولوژيكي به وجود آمده در فرهنگ و مدارس ما بايد در تربيت كتابداران مدارس منعكس گردد.
سواد اطلاعاتي به عنوان الگويي براي كتابداران مدارس
مهارت هاي سواد اطلاعاتي كتابداران مدارس زمينه ي آموزش گروهي مفيد و قابليت هاي مؤثر را در مدارس به وجود آورده است . همان گونه كه يك مربي از كتابداران مدارس است . من دايماً در شگفتم از توانايي هايي كه كتابداران مدارس در مدارسشان اعمال مي كنند . آنان صفحات وبي را براي فراهم كردن و بالا بردن سطح دستيابي به منابع اطلاعاتي در مدارسشان ايجاد كرده اند .
آنان راهنماهاي تصويري اي تهيه كرده اند به نحوي كه دانش آموزان بتوانند برنامه هاي خبري روزانه و پروژه هاي آموزشي را بنويسند ، بسازند و منتشر كنند . ايشان راهنماهاي تصويري را براي مركز رسانه اي خود نوشته و ايجاد نموده اند .
آن ها مسيرياب هاي واقعي براي آسان كردن دستيابي به منابع اينترنتي ايجاد كرده اند . ايشان ضمن مكان يابي سايت هاي اينترنتي مفيد و ايجاد وبلاگ هايي مطابق برنامه هاي آموزشي به پشتيباني از پژوهش در زمينه هاي موضوعي پرداختته اند . آنان كتاب خواني ومطالعه را از طريق تكنولوژي برنامه هاي مشوق و متنوع ارتقا بخشيده اند . آنان اسلايدهاي نمايشي نيز براي افزايش مشاركت در برنامه هاي جايزه ي كتاب ساخته اند . آنان سيستم هاي اتوماتيك و يكپارچه را براي مكان يابي راحت تر منابع اطلاعاتي اداره مي كنند. ايشان كتاب شناسي هاي موضوعي را پديد آورده اند .
آنان اغلب راهنماها و نمونه هايي از روش و چگونگي استناد صحيح به منابع مرجع تهيه و در شبكه ي داخلي كتاب خانه ذكر كرده اند . ايشان به طور پيوسته از پايگاه هاي اطلاعاتي براي مرور و بررسي كتاب ها استفاده مي كنند . آنان به دانش آموزان براي توسعه ي پروژه هاي چند رسانه اي شان جهت استفاده در كلاس و جشنواره هاي رسانه اي ياري مي رسانند . ايشان امكان پيشرفت كاركنان در بسياري از زمينه ها از جمله افزايش و ارتقاي مهارت هاي سواد اطلاعاتي را فراهم كرده اند . آنان با همكاري معلمان براي منابع اساسي آموزشي برنامه ريزي مي كنند . آنان همه ي اين موارد را به وسيله ي سفارش دادن كتاب ها ، منابع غير چاپي و مديريت و سازماندهي مركز رسانه اي و كمك به دانش آموزان و معلمان براي بر آوردن نيازهاي اطلاعاتي شان و پشتيباني از سيستم منابع اساسي آموزشي انجام مي دهند .
آيا كتابداران مدارس توانسته اند توانايي دانش آموزان را در شناخت و دستيابي به منابع اطلاعاتي و ارزيابي از اين منابع براي حل مشكلاتشان توسعه دهند ؟ همانا پاسخ اين پرسش بله مي باشد . كتابداران مدارس فقط به دانش آموزان براي باسواد اطلاعاتي شدن كمك نمي كنند بلكه آنان هم چنين به مدير و معلمان براي افزايش سواد اطلاعاتي شان نيز كمك مي كنند . كتابداران مدارس الگوي اشخاص با سواد اطلاعاتي هستند كه واقعا توانايي انجام فعاليت را دارند.
منبع: ماهنامه تربيت / سال بيست ويكم/ شماره4
|
|
|
|
|
|