8. آيا تارنما، ديگر منابع قابل دسترس را به شما معرفي ميكند؟
در اين تارنما، توضيح هر يك از نقاط بررسي، همراه با تصاوير، پرسشها و جملاتي با رنگ‌هاي متفاوت ارائه شده كه باعث ايجاد شك و ترديد در كودكان و نوجوانان ميگردد و ذهن آنان را با موضوع مربوطه درگير مينمايد. همين امر، مهارتها و استعدادهاي كودكان و نوجوانان را در مسير تفكر انتقادي و يافتن اطلاعات با كيفيت پرورش و ارتقا ميبخشد.
اين تارنما به عنوان وسيله‌اي آموزشي براي بهكارگيري در محيط‌هايي همچون كلاس درس، كتابخانه و مراكز رايانه‌اي و اينترنتي طراحي گشته و داراي اين قابليت است كه در برنامههاي درسي نيز مورد استفاده قرار گيرد. براي استفاده از آن نه تنها لازم نيست كه آموزگاران، كاربران حرفهاي اينترنت باشند بلكه حتي خود تارنما به آنها كمك ميكند تا بتوانند با كيفيتترين اطلاعات را در اينترنت بيابند و آن را به دانش‌آموزان خود نيز بياموزند. زيرا «QUICK»، گروهي از مشكلات را كه احتمال مواجه شدن با آنها وجود دارد، بيان كرده و براي آنها راهحل پيشنهاد مينمايد و شما را براي برخورد با مشكلات آماده ميسازد.
استفاده از اين سياهة وارسي بسيار ساده بوده و حضور رنگ‌هاي مختلف، تصاوير، امكانات راهبري و پيوندهاي مفيد نيز به سهولت استفاده از آن افزوده است. به‌طور كلي براي هر نقطه بررسي، توضيحاتي همراه با پرسشها و جملات تفكر برانگيز و تصاوير و نمونه‌هايي كه به درك مطلب كمك ميكند، ارائه ميشود و در پايان به پارهاي نكات و مشكلات احتمالي در قالب پرسش اشاره كرده و با بيان پاسخ آنها در صفحهاي ديگر، امكان تفكر و چارهجويي را براي مخاطب فراهم ميسازد.
براي روشنتر شدن مطلب و نحوة استفاده از اين سياهة وارسي، در زير به دو نمونه (نقاط بررسي 5 و 6) به طور مختصر اشاره شده است.
§ آيا اطلاعات تارنما معتبر بوده و ميتوان صحت آن را بررسي كرد؟
هنگامي كه به يك تارنما رجوع ميكنيد، بسيار آسان است كه به اطلاعات آن به علت ظاهر جذاب و وجود صدا و ديگر امكانات اعتماد كنيد متأسفانه هميشه اطلاعات اينترنتي قابل اطمينان نيست، اطلاعات اينترنت بر خلاف نشريات و برنامههاي تلويزيون، توسط گروهي از افراد براي تأييد صحت اطلاعات مورد بررسي قرار نميگيرد. پس لازم است كه اين كار توسط خود كاربران انجام گيرد.
تارنماهايي كه داراي اطلاعات صحيح باشند در بيشتر موارد، منابعي را براي تأييد صحت اطلاعاتشان پيشنهاد مينمايند كه اين منابع ممكن است كتاب، نشريه يا پيوند به تارنمايي ديگر باشد.
بايد موارد زير را در نظر داشت:
« نويسنده مطلب كيست؟
اين پرسش به اطلاعات روبهرو پيوند داده شده است
« آيا فرد ديگري نيز مطلب مشابهي را بيان نموده است؟
اين پرسش به اطلاعات روبهرو پيوند داده شده است
« آيا در كنار اطلاعات، منابع ديگري نيز معرفي شده است؟
اين پرسش به اطلاعات روبهرو پيوند داده شده است
يادداشت: نحوة استفاده از اطلاعات كتابشناختي و شناسايي ناحيه و قسمتهاي مختلف آن براي يافتن اصل منبع در كتابخانهها و هم‌چنين، پيوند به موتورهاي كاوشگر مختلف و شيوة جستجوي اطلاعات در آنها نيز به كاربران در قسمت مربوطه، آموزش داده شده است.
§ تارنما چه زماني ساخته شده است؟
اگر يك نشريه يا كتاب داشته باشيد به راحتي ميتوانيد از زمان انتشار آن و آخرين تاريخ روزآمدسازي آن آگاه شويد. به طور كلي اطلاعاتي كه روزآمد نشده باشد كمتر مورد استفاده قرار ميگيرد، مگر آن‌كه اطلاعات مورد نياز شما به گونهاي باشد كه نياز كمي به روزآمدسازي داشته باشد.
براي آگاهي از ميزان روزآمد بودن اطلاعات، شما بايد تاريخي را كه اطلاعات توليد شده يا روزآمد شده بيابيد. اين تاريخ به‌طور معمول در پايينترين قسمت صفحه است. تارنمايي كه ادعاي داشتن اطلاعات روزآمد را دارد بايد تاريخ جديدي نيز داشته باشد.
و اگر نتوانستيد هيچ تاريخي را بيابيد، آن وقت چه بايد كرد؟
اين پرسش به اطلاعات روبهرو پيوند داده شده است
تصوير 1 يافتن تاريخ ساخت تارنما در مرورگرهاي مختلف
به طور كلي در مورد هر تارنما، معيارهايي همچون هدف، پوشش موضوعي و زماني، پديدآورندگان و مسئولان، اعتبار، صحت و درستي اطلاعات، امكان تماس و تعامل، روزآمد بودن، نوع تبليغات، سهولت دسترسي و استفاده و گروهي ديگر از مؤلفهها، از جمله معيارهاي مهم ارزيابي صفحات هستند كه خوشبختانه در مقالات زيادي به آنها پرداخته شده است (دراگولانسكو[1] 2002، عصاره 1381، جهانگير 1384، حيدري 1384، آن آليسون[2]، مك نيل[3]، سوانسون[4] 2000) كه كودكان و نوجوانان در صورت علاقهمند بودن به آشنايي با ديگر معيارها ميتوانند از آنها بهره جويند.
3. معيارهاي گزينش تارنماهاي برجسته براي كودكان و نوجوانان
انجمن كتابداري آمريكا، در تارنماي خود، سياههاي از برجستهترين تارنماهاي كودكان و نوجوانان در زمينههاي موضوعي مختلف تهيه كرده و با علامتهاي خاصي ردة سني آنها را نيز تعيين كرده و به منظور آشنايي مخاطبان با معيارهاي انتخاب برجستهترين تارنماها، به معرفي آنها پرداخته است. از اين معيارها ميتوان براي انتخاب مناسبترين تارنماها براي كودكان و نوجوانان بهره برد. به همين منظور معيارهاي مورد استفاده و تأييد انجمن كتابداري آمريكا معرفي ميگردند (ALA 2007).
3-1. پديدآورنده: چه كسي تارنما را ساخته است؟
§ نام فرد يا گروهي كه تارنما را ايجاد كردهاند بايد به طور روشني بيان گردد.
§سازندة تارنما بايد در صورت لزوم، به ذكر منبع براي اطلاعات بيان شده بپردازد.
§ مدير يا مسئول تارنما بايد امكان اظهارنظر را براي كاربران فراهم نمايد.
§مدير يا مسئول تارنما بايد در مورد هر پرسشي در رابطه با حق مؤلف، علائم تجاري يا مالكيت اقلام موجود پاسخگو باشد و هم‌چنين تارنماهايي كه قانون حق تكثير يا هر قانون ديگري را نقض كردهاند، نبايد توسط مسئول تارنما پيشنهاد و سياهه و يا به آنها پيوند داده شود.
3-2. هدف: فلسفة وجودي تارنما چيست؟
§هدف تارنما بايد واضح و محتواي آن بايد نمايانگر هدف باشد. تارنماها ممكن است با هدف سرگرمي، آموزشي، تجاري و مانند آن ساخته شده باشند.
§ تبليغات بايد محدود و مناسب باشد.
§تارنماهايي كه تنها داراي اهداف تجاري ميباشند به عنوان تارنماهاي برجسته در نظر گرفته نميشوند.
§تارنماي خوب بايد تجربيات كاربران را افزايش داده و موجب گسترش نحوة تخيل آنها گردد. تارنماهايي كه سوگيري را به جاي گسترش ديد كودكان رواج ميدهند، به عنوان تارنماي برجسته در نظر گرفته نميشوند.
3-3. طراحي و ثبات
§ اطلاعات بايد به سهولت بازيابي و استفاده شود.
§ طراحي بايد براي بينندگان جذاب باشد.
§متن بايد به سهولت خوانده شود و نبايد از پيشزمينه، تصاوير و قلمهايي استفاده گردد كه باعث عدم تمركز ميگردد.
§ كاربران بايد به راحتي قادر به مرور تارنما باشند.
§صفحاتي كه براي پيوند در نظر گرفته شده بايد به خوبي سازماندهي شده و براي كودكان و نوجوانان گيرا و جذاب باشد. مجموعة پيوندها نيز بايد به خوبي انتخاب شده و به كودكان و نوجوانان براي دنبال كردن موضوعات مورد علاقهشان كمك كند.
§ طراحي بايد براي كاربران مناسب باشد.
§تارنماهاي سرگرمي و بازي بايد داراي محيط رابط كاربر جذاب و دستورالعمل بازي واضحي باشند.
§ تارنماها بايد در زماني منطقي و معقول بارگذاري شوند.
§تارنماها بايد بدون مشكل، بارگذاري شده و در دسترس باشند. مسألة ثبات نيز نبايد فراموش گردد.
§ ازقابليتها و ابزارهاي ويژه[5] استفاده گردد.
§قبل از استفاده از تارنما، كاربر نبايد مجبور به پرداخت هزينه يا ارائة اطلاعات شخصي خود باشد.
3-4. محتوا
§يك تارنماي برجسته بايد به ارائة محتوايي مفيد و مناسب به منظور آموزش، اطلاعرساني و سرگرمي بپردازد.
§ عنوان تارنما بايد با هدف آن مطابقت داشته باشد.
§محتواي تارنما بايد به راحتي قابل خواندن بوده و توسط كاربران بالقوه، قابل فهم باشد.
§بايد در تارنما اطلاعات كافي وجود داشته باشد تا مشاهدة آن را ارزشمند جلوه دهد.
§اگر اطلاعات زيادي در تارنما وجود دارد، بايد موتور كاوشگري در نظر گرفته شود و يا حداقل سياههاي از موضوعات زير پوشش ارائه شود تا كاربر بتواند به راحتي از ميان آنها، موضوع مورد علاقة خود را بيابد.
§ قواعد دستوري و رسمالخط بايد صحيح باشد.
§اطلاعات بايد روزآمد و صحيح باشد و اگر موضوع تارنما مرتب در حال تغيير است بايد سريع روزآمد گردد.
§ بايد در رابطه با موضوع تارنما، پيوندهايي به ديگر اطلاعات داشته باشد.
§ تصاوير تارنما بايد مربوط و متناسب با متن باشد.
§ موضوعات بايد مربوط و متناسب با مخاطبان كودك و نوجوان باشد.
§ ديدگاه ارائه شده بايد قابل فهم براي كودكان و نوجوانان باشد.
§در تارنماهاي اطلاعاتي، به‌ويژه آنهايي كه براي حمايت از برنامهها و تكاليف مدرسه تهيه شدهاند، كيفيت محتوا بسيار مهم است.
§بعضي تارنماها مانند تارنماهاي آموزش روش زندگي و بهداشت، ممكن است شامل اطلاعات رشد نيز باشد بنابراين چنين منابعي بايد متناسب با سن و نياز كودكان و نوجوانان طراحي شوند.
4. نكات قابل توجه دربارة ارزيابي تارنماها
4-1. هر شخصي از ديدگاه و نياز اطلاعاتي خود به ارزيابي صفحات وب ميپردازد. بنابراين اين احتمال وجود دارد كه نتايج ارزيابي دو شخص به‌طور متفاوت باشد (زينالعابديني 1384).
4-2. توجه داشته باشيم كه گاهي براي رفع نياز اطلاعاتي به مواردي مانند مسائل جاري روز، بهترين منبع روزنامههاي معتبر همان روز ميباشند و لازم نيست براي ارزيابي اطلاعات موجود در اينترنت خود را به دردسر بياندازيد. بنابراين تنها در صورتي كه مطمئن هستيد بهترين منبع براي بازيابي اطلاعات مورد نظر شما، اينترنت ميباشد بايد خود را براي ارزيابي مدارك بازيابي شده آماده سازيد.
4-3. اين احتمال وجود دارد كه در زمينة مورد نظر شما، هيچ مدركي در شبكه وجود نداشته باشد.
4-4. چون اينترنت رسانهاي جديد است، ممكن است تصور شود كه اطلاعات آن نيز جديد و به روز هستند، ولي اين مسأله هميشه صادق نيست (QUICK 2007).
4-5. يكي ديگر از راههاي ارزيابي، آگاهي از نظرات و عقايد ديگران دربارة يك صفحة وب است. منظور از ديگران مواردي همچون پايگاهها، نويسندگان و ناشران الكترونيكي، موتورهاي كاوشگر و فهرست‌هاي راهنماي موضوعي ميباشد (جهانگير 1384). ولي در صورتي كه تصميم به استفاده از نظرات ديگران در مورد يك صفحة وب نموديد، همواره به هماهنگي ديدگاه خود و ديگران توجه داشته باشيد. نكتة ديگر آن است كه هر سياهة پيشنهادي از تارنماها بايد مرتب مورد روزآمدسازي قرار گيرد، زيرا محتواي آنها بسيار سريع‌تر از آنچه فكر كنيم در حال تغيير است. بنابراين از اين سياههها با احتياط استفاده نماييد.
4-6. لازم نيست هر تارنمايي، تمامي معيارهاي ذكر شده را در برداشته باشد ولي هرچه تعداد بيشتري از اين ويژگيها را شامل شود، بر ارزش و اعتبار آن افزوده ميشود.
4-7. معيارهاي مذكور براي كتابداران نيز قابل استفاده خواهد بود زيرا كتابداران در دنياي امروز بايد با معيارهاي گزينش يكي از مهم‌ترين منابع اطلاعاتي، يعني تارنماهاي اينترنتي، آشنا باشند.
5. نتيجه‌گيري
مقيد كردن كودكان و نوجوانان به مطالعة كتاب، در عصر حاضر كه عرصة تاخت و تاز انواع رسانههاي ديداري شنيداري و حضور پررنگ اينترنت و وب در ميان اين دسته از رسانههاست، منطقي به نظر نميرسد، زيرا در كسب آگاهي، آموزش بهتر و ايجاد سرگرمي براي كودكان و نوجوانان، اين رسانهها نقش به‌سزايي دارند (قزلاياغ 1383، 26).
سومين اصل رانگاناتان، يعني «هر خوانندهاي كتابش»، در تمام دورانها قابل تعميم بوده و انواع مختلف محملهاي اطلاعاتي را در برميگيرد و كتابدارن كه همواره سعي داشتهاند تا بهترين و مناسبترين محملهاي اطلاعاتي را براي كاربران خود تهيه نمايند، در عصر حاضر نيز ميتوانند تارنماها را (به عنوان جديدترين محملهاي اطلاعاتي) كه بايد با توجه به نياز خوانندگان تهيه گردند، در نظر گيرند. البته انتخاب اين قسم از محملها براي برخي گروهها همچون كودكان و نوجوانان، داراي حساسيت خاصي ميباشد، زيرا اين گروه از كاربران داراي نيازهاي اطلاعاتي خاص، مطابق با سن و روحية خود ميباشند كه بايد به آنها توجه نمود.
كتابخانهها سابقهاي طولاني در فراهمآوري مكاني سالم و خدمات با كيفيت براي كودكان و نوجوانان داشتهاند (ALA 2007). بنابراين يكي از گروه‌هايي كه بايد با معيارهاي ارزيابي و گزينش تارنماهاي كودكان و نوجوانان آشنايي داشته باشد، كتابداران هستند.
افزون بر اين لازم است خود كودكان و نوجوانان نيز با نحوة يافتن اطلاعات معتبر و مناسب در اينترنت آشنا گردند، زيرا وسعت و گسترش روزانه اينترنت اين امكان را فراهم نميآورد كه نه تنها كتابدارن بلكه، مربيان آموزشي، والدين، مراكز رايانه‌اي مخصوص كودكان و نوجوانان و سازمان‌هاي مخصوص به آنها، توانايي شناسايي و معرفي تمامي تارنماهاي مناسب آنان را داشته باشد. بنابراين، لزوم آشنايي با معيارهاي ارزيابي تارنماهاي اينترنتي براي اين نسل جوان انكارناپذير است و سياهههاي سادهاي همچون «Quick» ممكن است در اين امر ياريگر كودكان و نوجوانان باشند.
6. منابع
آن آليسون، دين؛ مك نيل، بت؛ سوانسون، سن. 2000. معيارهاي انتخاب پايگاه اطلاعاتي. ترجمه نفيسه دريفر. 1379.كتابداري و اطلاعرساني 3 (3): 116 ـ 132.
جهانگير، عيسي. 1384. ارزيابي منابع اينترنتي در پژوهش هاي مبنتي بر اينترنت. ره آورد نور 4 (11): 63ـ67.
حاجى‌زين‌العابدينى، محسن.1381. بررسى مسائل فهرستنويسى منابع اينترنتى و ارائه دستنامه پيشنهادى براى كتابخانه‌هاى ايران. پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه علوم پزشكى و خدمات بهداشتى، درمانى ايران.
حيدري، غلام. 1384. معيارهاي ارزيابي منابع اطلاعاتي الكترونيكي با تأكيد بر وب سايتها. علوم اطلاعرساني 20 (3،4): 17ـ31.
دراگولانسكو، نيكولا جورج. 2002. ارزيابي كيفي وب سايتها: معيارها و ابزارها. ترجمه افشين حمدي پور و ابراهيم صادقي. 1383. فصلنامه كتاب 15 (58): 188 ـ 193.
عصاره، فريده. 1381. معيارهاي ارزيابي منابع اينترنتي. فصلنامه كتاب 13 (1): 63 ـ 72.
قزل اياغ، ثريا. 1383. ادبيات كودكان و نوجوانان و ترويج خواندن (مواد و خدمات كتابخانه اي براي كودكان و نوجوانان). تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها «سمت».