|
|
|
|
|
|
|
شابك و موارد استفاده از آن-نويسنده: فاطمه آسيان، كارشناس كتابداري و اطلاع رساني پزشكي |
|
|
چكيده :
در اين مقاله تاريخچه شاپا در ايران و تفاوت شاپا و شابك و ميزان استفاده از شاپا براي مجلات فارسي مطرح مي شود. همچنين سعي شده است به مزاياي استفاده از شاپا در كتابخانه و چگونگي استفاده از شاپا به عنوان وسيله اي بين المللي براي باركدگذاري مجلات و استفاده از آن براي وبلاگ ها نيز پرداخته است.
متن مقاله :
شاپا چيست ؟
پيايندها به طور كلي شامل مجلات چاپي و الكترونيكي، سالنامه ها و روزنامه ها و فروست هاي تك نگاشتي و غيره هستند. به طور كلي پيايندها انتشار نامحدودي دارند و تناوب آنها به صورت منظم است.
شاپا يا شماره استاندارد بين المللي پيايندها يك وسيله دستيابي بين المللي پيايندها مي باشد. اين شماره هشت رقمي است كه رقم هشتم آن به عنوان رقم كنترل محسوب مي شود.
تاريخچه شاپا
مركز بين المللي ISSN در نوامبر 1972 يعني 16 آبان سال 1351اعلام موجوديت كرد. چون در آن زمان هنوز مركزي ملي براي اخذ شاپا در ايران وجود نداشت اولين مجلاتي كه شماره شاپا گرفتند از مركز بين الملليISSN در پاريس درخواست شماره كردند. عنوان اين مجلات 1_راهنماي مجله هاي ايراني 2_ انجمن كتابداران ايران بود. بعد از آن تاريخ در سال 1353 ايران از دفتر بين المللي در پاريس درخواست مركز ملي براي تعيين شماره شاپا كرد. تا اينكه در سال 1362 كتابخانه ملي ايران مسوليت تعيين شماره شاپا را براي پيايندها بر عهده گرفت و در سال 1380 مجلس با تأسيس اين مركز ملي در كتابخانه ملي موافقت كرد و تا كنون فقط 138 مجله در ايران داراي شماره شاپا هستند كه اين تعداد در برابر تعداد مجلاتي كه در كشور منتشر مي شوند بسيار اندك است و كوشش بسياري در جهت استفاده بيشتر و روز افزون تر از اين شماره مي طلبد. يكي از راهكارهايي كه مي تواند در اين زمينه بسيار موثر واقع شود تماس با ناشران مجلات و توجيه آنها در مورد مزاياي استفاده از اين شماره بين المللي مي باشد. كه اين مورد فقط با توجه بيشتر مسولين و كتابداران عملي مي شود.
كتابخانه ملي طبق تعهداتي كه با مركز بين المللي ISSN در پاريس دارد، موظف است در فواصل زماني معين اطلاعات كتابشناختي مجلاتي كه داراي شماره شاپا هستند را براي اين مركز ارسال دارد. 70 مركز ثبت ISSN در سطح ملي در دنيا وجود دارد كه مسوليت تعيين شماره ISSN براي مجلاتي كه در كشورهاي مربوطه منتشر مي شوند بر عهده دارند.
مزاياي استفاده از شاپا
با توجه به اينكه پيايندها حاوي مقالات روزآمد مي باشند و اولين اطلاعات و اكتشافات دانشمندان و محققان به صورت مقاله در اين مجلات چاپ مي شوند وجود يك وسيله دستيابي راحت براي شناسايي آنها از مدتها پيش احساس مي شده است. توسعه دانش بشري در رشته ها ي مختلف و پيدايش گرايش هاي گوناگون باعث افزايش تعداد مجلات با عنوان هاي مختلف و گاه يكسان شده است به همين علت استفاده از شاپا به عنوان يك وسيله بازيابي و دستيابي بين المللي به پيايندها ضروري است.
استفاده از شاپا داراي مزايايي است كه در زير ذكر مي شود:
1- در كتابخانه ها به خصوص در بخش مجموعه سازي باعث راحت تر شدن و دقيق تر شدن سفارشات مي شود، چون استفاده از يك شماره خاص كه به هر عنواني فقط يك شماره داده مي- شود باعث اطمينان از صحت عنوان آن سفارش براي كارگزار مي شود.
2- استفاده ديگر آن در كتابخانه ها اين است كه به عنوان يك شناساگر اساسي در آسان كردن كنترل موجودي دوره هاي كامل مجلات مي توان استفاده كرد.
3- از شماره شاپا مي توان براي آسان كردن ثبت اطلاعات كتابشناختي استفاده كرد.
4- از شاپا مي توان به عنوان يك وسيله براي ارجاعات كتابشناختي و آسان كردن خدمات نمايه اي و چكيده اي پيايندها استفاده نمود.
5_اگر ناشران داراي شاپا باشند نام پيايندي كه آنها منتشر مي كنند در دفتر بين المللي پيايندها ثبت مي شود.
محل چاپ شاپا
با توجه به اينكه اين شماره به عنوان يك شماره بين المللي محسوب مي شود محل چاپ آن نيز بايد در تمام پيايندها يكسان باشد تا دستيابي به آن راحتتر شود.
طبق توافق بين المللي طرز چاپ شاپا به صورت زير است: ISSN 0000_0000
1- ابتدا عبارت ISSN چاپ شود و بعد به دنبال آن يك فاصله گذاشته مي شود.
2- بعد اولين چهار رقم نوشته مي شود.
3- يك خط تيره گذاشته مي شود.
4- چهار رقم بعدي نوشته مي شود.
البته اين فرم چاپي هيچ مفهوم خاصي ندارد؛ اما باعث راحتتر خواندن شماره مي شود.
شماره شاپا بايد گوشه سمت راست مجلات چاپي چاپ شود. وجود يك محل خاص براي چاپ شماره باعث بازيابي راحتتر شماره مي شود ولي متاسفانه در ايران هنوز يك دستي در اين مورد وجود ندارد. در مورد مجلات الكترونيكي شماره شاپا بايد در صفحه نمايش يا در هر محلي كه عنوان و ناشر و طرز اشتراك مجله مشخص مي شود آورده شود.
فرق شاپا و شابك
1- شاپا در تمام تيراژهاي يك مجله يكسان است و در هر شماره پيايندها تغيير نمي كند. در حالي كه در مورد شابك براي هر جلد كتاب بايد يك شماره جديد تعيين شود.
2- شماره شابك شامل ده رقم است كه رقم آخر آن به عنوان رقم كنترل است و اين شماره از چهار قسمت تشكيل شده است كه هر بخش آن نشان دهنده يك خصوصيت است. ولي شاپا شامل هشت رقم است كه رقم هشتم آن به عنوان رقم كنترل مي باشد و فقط مشخص كننده عنوان مجله است و هيچ كدام از خصوصيات ناشر را نشان نمي دهد.
يك تفاوت اساسي بين شاپا و شابك وجود دارد اين است كه شابك يك وسيله شناسايي براي ناشر است در حالي كه شاپا هيچ نشاني از ناشر نمي دهد. حتي در مواردي كه مسئوليت انتشار يك مجله را ناشر ديگري بر عهده مي گيرد در صورتي كه عنوان مجله تغيير نكند شماره شاپا هم تغيير نمي كند.
شاپا و وبلاگ
قبل هر از چيزي بهتر است تعريفي از وبلاگ داشته باشيم. به نقل از فرهنگ تشريحي اصطلاحات كامپيوتري وبلاگ عبارت است از" يك نوع سايت كه محتوي آن به طور مرتب براي منعكس كردن اهداف ميزبان سايت به روز رسانده مي شود. اين اطلاعات اغلب به صورت ژورناليستي هستند و نشانگر عناوين مهم خبرها و اطلاعات سايت هاي وب ديگر مي باشند و از نقطه نظر مشخص بيان مي شوند. "
طبق قواعد فهرست نويسي انگلو امريكن وبلاگ ها جزو پيايندها محسوب مي شوند و بايد براي آنها شماره شاپا مشخص شود. طريقه ثبت و استفاده از اين شماره به همان طريقي است كه در مورد مجلات انجام مي شود.
شاپا و باركدگذاري مجلات
در كشور ما همانند بسياري از كشورهاي ديگر براي كالا و اجناس از سوي مركز ملي شماره گذاري كالا و بازرگاني كه اين مركز نيز زير نظر مؤسسه مطالعات و پژوهش ملي بازرگاني است، باركدي به هر يك از اجناس داده مي شود كه اين شماره مطابق با استاندارد EAN است. با وجود اين شماره مي توان از پويشگر (اسكنر) در فروشگاهها استفاده كرد.كه موجب صرفه جويي در وقت و دقت در فروش محصولات مي شود. اين استاندارد 13 رقمي است كه 3 رقم اول آن مشخص كننده نام كشور مي باشد. شماره اي كه به ايران تعلق گرفته 626 است. به وسيله اين شماره مي توان نام كشور توليد كننده كالا را به راحتي تشخيص داد. 4رقم بعدي نام سازمان يا شركت توليد كننده محصول را مشخص مي كند و 5 رقم بعدي كد محصول است كه توسط سازمان يا شركت توليد كننده مشخص مي شود و رقم آخر آن رقم كنترل است. از طرف موسسه بين المللي EAN كه مقر آن در بلژيك است، شماره 977 به عنوان شماره استاندارد بين المللي پيايندها در نظر گرفته شده است. بنا به اين تصميم تمام پيايندها در نقاط مختلف جهان بايد داراي باركدي باشند كه با شماره 977 شروع شود مطابق با آنچه كه در تصوير نشان داده شده است.
طريقه به دست آوردن شماره باركد براي مجلات به اين صورت است: به عنوان مثال شماره شاپا مجله مورد نظر4568_0123 مي باشد:
1- اولين سه رقم به دلايلي كه در بالا ذكر شد بايد 977 باشد.
2- هفت رقم اول شماره شاپا بايد بدون تغيير ذكر شود؛ يعني در اين مثال بايد شماره 8921156 بعد از 977 ذكر شود.
3- دو رقم بعدي مشخص كننده قيمت است كه در مورد پيايندها هميشه به جاي قيمت صفر گذاشته مي شود.
4- رقم سيزدهم رقم كنترل استاندارد EAN است كه به روش خاصي به دست مي آيد.
با توجه به اينكه استفاده از باركد داراي مزاياي زيادي است و مشخص ترين اين مزاياي اين است كه مجلات داراي باركد بايد مطابق با استانداردهاي تعيين شده به چاپ برسند اميد است در آينده با برقراري تماس با مقامات وابسته و ناشران اقداماتي در جهت استانداردسازي و استفاده از باركد براي مجلات انجام شود. شايان ذكر است كه موسسه استاندارد تحقيقات صنعتي ايران استانداردهاي زير را كه مربوط به اسناد و مدارك است در دست تدوين دارد:
1- شماره گذاري سريال استانداردهاي بين المللي (ISSN)
2- آمارهاي طبقه بندي شده بين المللي كتابخانه (شابكا)
3- شماره شناسايي بين المللي آثار صوتي- تصويري
4- كدهاي نشان دهنده اسامي اسناد
5- شناسنامه استاندارد بين المللي جهت كتابخانه ها و سازمان هاي مربوطه
منابع
1-http://www.issn.org
2-http://fawny.org/issn/?issn
3-http://www.adams1.com
4-http://www.nlai.ir
5-فرهنگ تشريحي اصطلاحات كامپيوتري :هيئت مولفان و ويراستاران شركت مايكروسافت ؛مترجم فرهاد قلي زاده نوري._تهران :آذر،كانون نشر علوم ،1383
منبع:www.ketabdar.org |
|
|
|
|
|