تاريخ و زمان
جمعه 10 فروردين 1403  
  جستجو
  بازديدها
تعداد بازديد از سايت: 1012252
تعداد بازديد اين بخش: 26253
در امروز: 405
اين بخش امروز: 3

  گوناگون
معيارهاي ارزيابي منابع مرجع اينترنتي-نويسنده:پريسا خاتميان فر
با توجه به افزايش روزافزون حجم منابع اطلاعاتي، ارزيابي اين نوع منابع به خصوص منابع مرجع، به عنوان يكي از مهمترين ابزارهاي دسترسي به اطلاعات كه استفاده از دانش بشري را براي استفاده‌ كنندگان آسان مي كند و نقش مهمي در پاسخگويي به سؤالات و رفع نيازهاي اطلاعاتي كاربران دارد، از اهميت بسياري برخوردار است.
در اين راستا، با توجه به انتشار بسياري از منابع مرجع در اينترنت (رايگان / غير رايگان) كتابداران بايد علاوه بر شناسايي و استفاده از آنها براي پاسخگويي به پرسشهاي كاربران، با استفاده از معيارهاي ارزيابي خاص منابع مرجع اينترنتي، اعتبار و ارزش آنها را بررسي كرده و نسبت به اين امر اطمينان حاصل كنند.
در اين مقاله، با توجه به اهميت ارزيابي اين نوع منابع، متون مرتبط با اين حوزه مورد بررسي قرار گرفته و سياهه وارسي مربوط به معيارهاي ارزيابي منابع مرجع اينترنتي ارائه مي گردد.
۱) مقدمه اطلاعات مهمترين منبع باارزش و راهبردي، و پايه و اساس توسعه اجتماعي، اقتصادي و رشد علوم و فناوري در هر كشور به شمار مي رود. امروزه، در جامعه مبتني بر فناوري اطلاعات و با بهره گيري از نظام هاي نوين اطلاع رساني، امكان برقراري ارتباط ميان ذهن ها و انديشه هاي متفاوت و مبادله وسيع , سريع و جهاني اطلاعات فراهم گرديده است. توسعه فناوري هاي مخابراتي مناسب، براي انتقال اطلاعات و همچنين وابستگي تمامي ابعاد زندگي اجتماعي انسان به اطلاعات، سبب ايجاد شرايط نويني در حيات اجتماعي شده است كه از آن به " جامعه اطلاعاتي " تعبير مي شود.
بدين ترتيب به دليل ارتباط هاي گسترده و فناوري هاي جديد، جريان توليد اطلاعات در قالب انتشارات مختلف آهنگ بسيار سريعي يافته است. بنابراين، براي استفاده بهتر و دسترسي سريع تر به اطلاعات، بشر نيازمند ابزارهايي است كه اين حجم وسيع اطلاعات را به شيوه اي مناسب سازماندهي كرده و دسترسي به آنها را تسريع و تسهيل كنند.
در اين راستا منابع مرجع ابزار كمكي مناسبي محسوب مي شوند. اين منابع، اطلاعات و دانش بشري را گردآوري كرده، نظم و سازمان مي بخشند، به گونه اي كه به سهولت و با صرف كمترين زمان، امكان دستيابي به آنها فراهم مي شود. اما، اينترنت به عنوان يكي از محورهاي جامعه اطلاعاتي، فضايي بدون مرزهاي جغرافيايي و سياسي به وجود آورده است.
اين پديده، به ويژه شبكه جهاني وب با از ميان برداشتن فاصله فيزيكي ميان ملت ها و قوم هاي مختلف، شيوه هاي سنتي گردآوري، ذخيره، ارزيابي و اشاعه اطلاعات را دچار تغيير و تحول كرده و فرصتها و دستاوردهاي نويني را براي ارتقاء سطح تعاملات اجتماعي و فرهنگي در سراسر جهان به ارمغان آورده است ( خالقي، ۱۳۸۳ ). اينترنت خود به عنوان يك منبع اطلاعاتي، حاوي بسياري از منابع و مدارك مي باشد و روز به روز نيز بر حجم آنها افزوده مي شود. انواع وب سايتها ( فرهنگي، خبري، آموزشي، سياسي، سرگرمي )، وب سايت كتابخانه ها، فهرستهاي پيوسته، وب سايت دانشگاه ها و سازمان ها، انواع پايگاه هاي اطلاعاتي، منابع مرجع و ... از طريق اين شبكه قابل دسترس هستند.
امروزه، كتابداران بخش مرجع براي پاسخگويي به بسياري از سؤالات، خصوصا سؤالات ارجاع آماده از اينترنت و منابع مرجع دسترس پذير از طريق آن استفاده مي كنند، و با سرعت به پرسشهاي كاربران پاسخ مي دهند. اما، آنچه در اين ميان بايد به آن توجه كرد عدم نظارتي دقيق بر ورود اطلاعات به اين محيط مي باشد. در نيمه دهه ۱۹۹۰، قابليتهاي بالقوه اينترنت شناسايي شده و وب به عنوان پر استفاده ترين ابزار براي دسترسي به اطلاعات مطرح شد و اين امر انفجار سريع تعداد منابع قابل دسترس در اينترنت را به وجود آورد. سهولت استفاده از مرورگرهاي چند رسانه اي براي دسترسي به اطلاعات و همچنين سهولت توليد منابع فرامتن از دلايل وقوع اين انفجار مي باشد.
هر چند زبان نشانه گذاري فرامتن براي يك كاربر جديد ممكن است گيج كننده به نظر برسدف اما با دستيابي به كدهاي منابع موجود مي توان آنها را اصلاح كرده و صفحات جديدي را با سرعت و به سادگي ايجاد كرد. افزون بر اين، پس از نيمه دهه ۱۹۹۰، نرم افزارهايي توليد شد كه كاربران را قادر ساخت بدون داشتن دانش عمقي از زبان نشانه گذاري فرامتن، اقدام به ايجاد اينگونه صفحات كند. بدين ترتيب بدون وجود هيچ گونه فيلتري امكان ورود هر گونه اطلاعات و هر نوع منبع به وب امكان پذير است ( كوك، ۱۳۸۲ : ۸ ). در اين راستا، توجه به معيارهاي ارزيابي قبل از استفاده از هر نوع اطلاعات و منبع دسترس پذير از طريق اينترنت امري ضروري است و نبايد تصور كرد هر نوع اطلاعاتي كه در اين محيط منتشر مي شوند معتبر هستند. در اين ميان، با توجه به انتشار بسياري از منابع مرجع در اينترنت (رايگان / غير رايگان) كتابداران بايد علاوه بر شناسايي و استفاده از آنها براي پاسخگويي به پرسشهاي كاربران، با استفاده از معيارهاي ارزيابي خاص منابع مرجع اينترنتي، اعتبار و ارزش آنها را بررسي كرده و نسبت به اين امر اطمينان حاصل كنند. در مقاله حاضر، با توجه به اهميت ارزيابي اين نوع منابع، متون مرتبط با اين حوزه مورد بررسي قرار گرفته و سياهه وارسي مربوط به معيارهاي ارزيابي منابع مرجع اينترنتي ارائه مي گردد.
۲) بررسي معيارهاي ارزيابي منابع مرجع اينترنتي و ارائه سياهه وارسي در رابطه با ارزيابي اطلاعات و منابع موجود در اينترنت علاوه بر مقاله هاي چاپي و متون ديگري كه به اين مسئله پرداخته اند (براي مثال فتاحي، ۱۳۸۰؛ عصاره، ۱۳۸۱؛ قزلي، ۱۳۸۲؛ كوك، ۱۳۸۲؛ دراگولانسكو, ۱۳۸۳؛ Santa Vicca, ۱۹۹۴؛ Starr, ۱۹۹۴؛ Brandt, ۱۹۹۶؛ Smith, ۱۹۹۷؛ Livengood, ۱۹۹۷؛ Sauers, ۲۰۰۱ )؛ با جستجو در اينترنت و تركيب كليدواژه هايي چون Evaluation, Measuring, Assessment با Internet Sources, www Sources, Internet Reference Sources مدارك بسياري بازيابي مي شوند كه معيارهايي براي ارزيابي منابع و اطلاعات دسترس پذير از طريق اينترنت تدوين و ارائه داده اند ( Caywood, ۱۹۹۵؛ Hinchliffe, ۱۹۹۵؛ Jones, ۱۹۹۶؛ Tillman, ۱۹۹۶؛ Grassian, ۱۹۹۷؛ Alexander & Tate, ۱۹۹۷؛ Schrock, ۱۹۹۷؛ Edwards, ۱۹۹۸؛ Singh, ۲۰۰۳ و... ).
وب سايت بسياري از كتابخانه ها به خصوص كتابخانه هاي دانشگاهي نيز بخشي را به اين مسئله اختصاص داده اند و به مقاله ها و منابع اطلاعاتي ديگر در اين زمينه پيوند برقرار كرده اند. ليونگود (Livengood, ۱۹۹۷ ) بيان مي دارد كه اكثر نويسندگان معيارهاي ارزيابي منابع مرجع چاپي ارائه شده در منابع معتبري چون Introduction to Reference Work[۱] , Selection & Evaluation of Reference Sources[۲] و Evaluating of Reference Books in Theory & Practice[۳] را بررسي كرده و درباره كاربردپذيري آنها در محيط اينترنت بحث كرده اند و معتقدند كه با توجه به ويژگي هاي خاص محيط اينترنت علاوه بر معيارهاي خاص مواد چاپي بايد به معيارهايي مختص اين محيط نيز توجه داشت تا ارزيابي منابع به طور كامل انجام شود. وي، همچنين در رابطه با رويكرد متفاوت افراد در ارائه معيارهاي ارزيابي بحث مي كند و مي گويد : " بسياري از رويكرد فناوري به اين قضيه نگاه مي كنند، مانند متيو سايولك [۴] از دانشگاه ملي استراليا.
وي پديده ارزيابي را يك امر ساده و مكانيكي مي داند كه توسط يك نرم افزار قابل اجرا است؛ در حاليكه برخي چون لوئيس روزنفلد[۵] استاد كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه ميشيگان، معتقدند كه ابزارهاي مكانيكي نمي توانند كيفيت منابع اطلاعاتي موجود در اينترنت را بسنجند و اندازه گيري كنند. مسائلي چون هدف، اعتبار، محتوا، منبع و محل مواردي نيستند كه توسط يك نرم افزار مورد قضاوت قرار بگيرند بلكه اين امر همواره به يك فعاليت ذهني نياز خواهد داشت. " معيارهاي ارزيابي منابع اينترنتي كه توسط نويسندگان مختلف ارائه شده است در بسياري موارد داراي همپوشاني مي باشند.
ـ معيارهاي عمده اي كه همه نويسندگان به آنها اشاره داشته اند عبارتند از :
۱) شناسايي هدف منبع
۲) ارزيابي پوشش موضوعي و محتوايي
۳) ارزيابي اعتبار و شهرت
۴) ارزيابي درست بودن و صحت اطلاعات
۵) ارزيابي روزآمدي منبع
۶) ارزيابي ساختار منبع و نحوه نظم دهي و ارائه اطلاعات در اين ميان كوك ( ۱۳۸۲) به ارزيابي قابليت دسترس پذيري منبع، سهولت استفاده از منبع و مقايسه با ديگر منابع مشابه اشاره مي كند.
كيوود (Caywood, ۱۹۹۵ ) نيز قابليت دسترسي، طراحي گرافيكي و چند رسانه اي و كاربرپسند بودن منبع را مطرح كرده؛ اما معيارهاي ارزيابي اسميت (Smith, ۱۹۹۷) علاوه بر موارد قبلي شامل بررسي پيوندها به منابع ديگر، منحصر به فرد بودن منبع، كيفيت نوشتن و اثر بخشي منبع ( چون كاربرپسندي, محيط مورد نياز محاسبات, قابليت هاي جستجو / مرور / سازماندهي, ويژگي تعاملي منبع ) نيز مي باشد. در ميان متون بررسي شده, تنها برخي از نويسندگان به معيارهاي ارزيابي خاص منابع مرجع اينترنتي اشاره كرده اند ( چون قزلي, ۱۳۸۲؛ Livengood, ۱۹۹۷ وSingh, ۲۰۰۳ )؛ در حاليكه ديگران بيشتر به معيارهاي ارزيابي مربوط به كليه منابع اينترنتي پرداخته اند.
ـ قزلي (۱۳۸۲) با استفاده از معيارهاي ارائه شده براي ارزيابي منابع مرجع در دو سايت كتابخانه دانشگاهي موارد ذيل را مطرح مي كند :
۱) مشخص بودن هدف از تدوين منبع مرجع
۲) پوشش موضوعي يعني ميزان جامعيت منبع
۳) روزآمدي مطالب
۴) اعتبار و صحت مطالب
۵) اعتبار نويسنده, ناشر و ساير پديدآورندگان
۶) نظم ارائه شده در ارائه مطالب
۷) چگونگي بازيابي اطلاعات در منبع مرجع, از جمله بررسي انواع نمايه ها سينق ( Singh,۲۰۰۳)
ـ معيارهاي ارزيابي ذيل را در خصوص ارزيابي منابع مرجع اينترنتي معرفي مي كند:
▪ هدف و مخاطبان
▪ اعتبار
▪ صحت
▪ عينيت
▪ روزآمدي
▪ قابليت اطمينان
▪ پوشش
▪ فرمت و نحوه ارائه
▪ ويژگيهاي خاص.

پريسا خاتميان فر
ليونگود (Live *-كارشناس سازمان كتابخانه ها، موزه ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي دانشجوي كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه فردوسي مشهد منبع: http://www.irandoc.ac.ir/data/e_j/vol۷/khatamiyanfar.htm
روزنامه دانانيوز

منبع:www.aftab.ir

تعداد بازديد اين صفحه: 423
خانه | بازگشت | ksguest (ksguest)

طراحی، پیاده سازی و اجرا توسط شبکه ملی مدارس ایران ( رشد )

www.roshd.ir Powered By Sigma ITID.