تاريخ و زمان
چهارشنبه 5 ارديبهشت 1403  
  جستجو
  بازديدها
تعداد بازديد از سايت: 1032564
تعداد بازديد اين بخش: 69291
در امروز: 184
اين بخش امروز: 5

  درباره كتابخانه
مسير ياب كتابخانه ي آموزشگاهي - نويسنده: شيده طالبان
چكيده: يكي از پايگاه‌هاي مهم ارائة خدمات مرجع، كتابخانه¬هاي آموزشگاهي هستند. مجموعه مهارت¬هاي لازم براي استفاده از منابع اطلاعاتي، سواد اطلاعاتي ناميده شده است. وقتي دربارة سواد اطلاعاتي و راه¬هاي ارتقاي آن صحبت مي¬كنيم نخستين مسأله¬اي كه به‌ذهن مي¬رسد كلاس درس است، زيرا پايه و اساس مهارت¬آموزي هر فرد از مدرسه آغاز مي¬شود. مسيرياب¬ها از دهة 1970 توسط كتابخانه¬ها و كتابداران براي هدايت كاربران به‌منابع مورد نياز و پاسخ به‌پرسش‌هاي پژوهشي آنها، استفاده شدند. مسيرياب، از اين نظر كه به‌اجبار شامل فهرست كاملي از منابع موجود مربوط به‌يك مبحث نمي‌شود با كتابشناسي متفاوت است با وجود اين، منابع پاية كافي جهت جستجو را در اختيار كاربران قرار مي‌دهد. امروزه به‌طور معمول، در مدارس مسيرياب¬ها توسط كتابدار- معلم و با همكاري معلمان جهت كمك به‌دانش‌آموزان براي جستجو در زمينة تكاليف تعيين شده تهيه مي‌شوند. در اين مقاله، تعريف مسيرياب، ايجاد مسيرياب در مدارس، انواع، ويژگي¬ها و عناصر مسيرياب و نحوة طراحي آن براي كودكان و نوجوانان ذكر شده است.
كليدواژه: مسيرياب؛ كتابخانه¬هاي آموزشگاهي؛ كتابدار- معلم؛ راهنماي كاربران.
 
1. مقدمه
بيشاب[1] در سال 1915، مرجع را خدمتي معرفي مي‌كند كه كتابداران براي «ياري» به ‌نوعي مطالعه و پژوهش ارائه مي‌كنند (دياني 1382: 2). به‌عقيدة رانگاناتان تعريف خدمت مرجع از اين قرار است: فرايند برقراري تماس و ايجاد پل و پيوند ميان خواننده و مدارك مورد نياز او به‌طريق شخصي (دياني و معرف‌زاده1377: 20).
نخستين پايگاه جامعه در ارائة خدمات مرجع، مدرسه مي‌باشد. امروزه براي استفاده از منابع اطلاعاتي، مجموعه مهارت­هايي لازم است كه تحت عنوان سواد اطلاعاتي شناخته شده­اند. وقتي دربارة اهميت سواد اطلاعاتي و راه­هاي ارتقاي آن صحبت مي­كنيم، نخستين مسأله­اي كه به‌ذهن مي‌رسد كلاس درس است، زيرا پايه و اساس مهارت­آموزي هر فرد از مدرسه شروع مي­شود. در جهان امروز مدارس و كتابخانه­هاي آموزشگاهي بسيار مورد توجه هستند، زيرا از بطن مدرسه و كلاس درس است كه روحية پژوهش و تفكر انتقادي در دانش­آموزان شكل مي­گيرد. بيشتر كتابداران مدارس شاهد نا اميدي دانش­آموزان جهت انجام تكاليف درسي كه به‌دليل نداشتن مهارت‌هاي سواد اطلاعاتي مي­باشد، بوده‌اند. هم‌چنين بسياري از معلمان از انجام ندادن تكاليف درسي توسط دانش‌آموزان شكايت دارند كه يكي از عمده­ترين دلايل آن، ضعيف بودن مهارت­هاي سواد اطلاعاتي و عدم آگاهي چارچوبي كلي جهت جستجو در منابع موجود مي­باشد (Galvin 2005) .
هيچ كدام از ما نمي­خواهيم كه دانش­آموزان براي انجام تكاليف خود به‌جستجوگران صرف موتورهاي كاوشي چون «گوگل»، تبديل شوند و اين به‌طور كامل همان اتفاقي است كه در اكثر موارد شاهد آن هستيم. ابزارهاي بسياري براي ارتقاي مهارت­هاي اطلاع­يابي موجود مي­باشد كه مسيرياب مي­تواند يكي از آنها باشد (Galvin 2005) .
راهنماي كاربران و يا مسيرياب به‌دانش­آموزان اجازه مي­دهد تا با روش خودشان از منابع مختلف (كتب مرجع، فهرست كتابخانه، پايگاه­هاي اطلاعاتي، نشريات و غيره) استفاده كنند. دانش­آموزاني كه از مسيرياب استفاده مي­كنند داراي طرحي از انواع منابع مي­باشند، كه به‌انتخاب خود مي­توانند سطوح مختلفي از فرايند جستجوي اطلاعات را انجام دهند (Galvin 2005).
2. بيان مسأله
از نظر كميتة سواد اطلاعاتي انجمن كتابداران ايالات متحدة آمريكا، براي اينكه فرد از نظر اطلاعاتي «با سواد» تلقي شود بايد توانايي تشخيص اين را كه چه زماني به‌اطلاعات نياز دارد و نيز توانايي جايابي، دسترسي، ارزيابي و استفادة مؤثر از اطلاعات مورد نياز را داشته باشد (داورپناه 1381: 20)
يان مال لي[2]، مهارت­هاي اطلاع­يابي را اين گونه تقسيم بندي كرده است: مهارت بازيابي اطلاعات، مهارت ارزيابي اطلاعات، مهارت سازماندهي اطلاعات و مهارت تبادل اطلاعات كه به‌مجموعة اين مهارت­ها سواد اطلاعاتي گفته مي­شود (داورپناه 1381: 20). براي ارتقاي سواد اطلاعاتي در مدارس ابزار مختلفي افزون بر آموزش كلاسي وجود دارد، مانند: طراحي مسيرياب، آموزش مرجع و قرار دادن صفحات وب كاربرپسند[3] براي كتابخانه.
مسيرياب، كاربر را به‌اطلاعات مرتبط با يك موضوع خاص راهنمايي مي­كند. به‌طور سنتي آن اطلاعات در ميان كتاب­ها و مجله‌هاي موجود در كتابخانه قابل دسترس هستند اما امروزه مسيرياب خوب، هم‌چنين شامل منابع كليدي روي اينترنت نيز مي­باشد. مسيرياب، اطلاعات كلي درباره يك موضوع كه توسط فهرستي تفسيري از منابع موجود گردآوري شده است، ارائه مي­دهد. براي مثال، مسيريابي كه مربوط به‌ بيماري ميگرن باشد، انواع ميگرن، دلايل و نشانه­ها و روش درمان آن را ارائه نمي­دهد بلكه به‌ ما مي‌گويد كه در اين زمينه­ها چه منابع اطلاعاتي موجود مي­باشد و پيشنهاد مي­كند كه تحقيق خود را از كجا مي­توانيم آغاز كنيم (Galvin 2005). 
3. هدف پژوهش
مطالعات نشان مي­دهد كه در بيشتر كشورها اهميت كتابخانه­هاي آموزشگاهي مشخص شده است و كتابداران كتابخانه­هاي آموزشگاهي نقش مهمي‌در هدايت و آموزش دانش­آموزان، در كنار معلمان و والدين، ايفا مي­كنند. متأسفانه در كشور ما توجه چنداني به‌اين مهم نشده است و كتابدار- معلم هنوز جاي خود را در نظام آموزشي ما پيدا نكرده است. اما در سال­هاي اخير در ايران هم به‌ضرورت انجام تكاليف درسي توسط دانش­آموزان توجه بيشتري شده است، زيرا چنان­چه مي­دانيم براي پرورش ذهن خلاق و روحية پژوهش بهترين نقطه شروع، مدارس مي­باشند.
هدف تحقيق حاضر، معرفي مسيرياب، بيان ضرورت ايجاد مسيرياب در مدارس، ذكر انواع مسير ياب، ويژگي­ها، عناصر و بيان نحوة طراحي مسيرياب براي كودكان و نوجوانان و و هم‌چنين ذكر نمونه‌هايي از مسيرياب مي‌باشد. به‌اين اميد كه كتابدار- معلم در جامعه ما هم شناخته شود و اهميت آن از طرف همگان درك شود و به‌اين طريق راهي براي استفاده از مسيرياب در مدارس ايران زمين باز شود.
4. مسيرياب چيست؟
«Pathfinder» در لغت به‌معناي مسيرياب، پيشاهنگ و پيشمرگ آمده است. در واژه نامه  آزاد اين‌گونه معني شده است:
ú     كسي كه راه­هاي جديدي، به‌ويژه در مناطق كشف نشده كاوش و كشف مي­كند.
ú     كسي كه مسير را از مناطق غير قابل انتظار كشف مي­كند.
ú     شخصي با دانش و توانايي تخصصي كه به‌صورت حرفه­اي عمل مي­كند.
مسيرياب­ها از دهة 1970 توسط كتابخانه­ها و كتابداران براي هدايت كاربران به‌منابع مورد نياز و پاسخ به‌ پرسش‌هاي پژوهشي مورد استفاده قرار گرفتند. با ظهور اينترنت و ساير منابع الكترونيكي، جستجو در كتابخانه­ها ديگر محدود به‌منابع چاپي نمي­شود. در مقابل، مسيرياب وب محور[5]مي­تواند جهت كمك به‌كاربران براي دسترسي به‌انواع گوناگون منابع موجود داخل و خارج از كتابخانه به‌وجود آيد. هم‌چنين قابليت استفاده از قانون «7/24»[6] براي راحتي تمام كاربران وب و جستجوگران اطلاعات را دارد. به‌ زبان ساده‌تر مي­توان گفت مسيرياب به‌افراد كمك مي­كند تا راه خود را در كتابخانه­ها بيابند. هر فردي براي استفاده از  نظامي ‌خاص بايد راه استفاده از آن را بداند (Wenatchee School District 2005) .
مسيريابي كه به‌خوبي طراحي شده باشد، هنگام استفاده، دانش‌آموزان محقق را به‌ باكيفيت­ترين منابع راهنمايي كرده و در زمان صرف شده و ناكامي­هايي كه به‌طور معمول در جستجوي اينترنتي حاصل مي­شوند، صرفه‌جويي مي‌كند (Wenatchee School District 2005) .
مسيرياب، راهنمايي به ‌منابع اطلاعاتي در حوزه­هاي موضوعي خاص مي‌باشد كه به‌منظور فراهم­آوري راهي براي دانش­آموزان طراحي شده است تا با دنبال كردن آن قادر به‌تمركز روي تحقيق خود باشند و مناسب­ترين منابع را به‌دست آورند (Salivan and Thomas 2000)
مسيرياب‌ها به‌طور سنتي داراي اجزاي زير هستند:
ú     مقدمة راهنما
ú     كليد واژه‌ها و سرعنوان‌هاي موضوعي
ú     منابع چاپي (كتاب و پيايند)
ú     منابع غيرچاپي (نوار ويدئو و لوح فشرده)
ú     منابع اينترنتي (تارنماها) (Wenatchee School District 2005)
4-1.  انواع مسيرياب
مسيرياب‌ها از دو جنبه‌ تقسيم مي‌شوند:
4-1-1.  از جنبة ‌دسترسي: الف. دستي(چاپي)
                                       ب. پيوسته
4-1-2. از جنبة ‌گروه هدف: الف. معلم محور
                                           ب. شاگرد محور
با وجودي كه مسيرياب­هاي پيوسته، مزاياي زيادي از جمله امكان روزآمدسازي و انتشار آسان­تر دارند، تحقيقات نشان داده است كه بعضي از دانش­آموزان راهنماهاي پيوسته را به ‌نوعي گيج‌كننده مي­دانند و استفاده از مسيرياب چاپي را ترجيح مي‌دهند (Galvin 2005). تصميم­گيري دربارة اين موضوع، به‌خصوص در ايران، مطالعات و تحقيقات جامعي را مي­طلبد ولي آنچه كه اهميت دارد اين است كه مسيرياب­ها بايد قابل دسترس، قابل خواندن و پاسخگوي نيازهاي خاص كاربران باشند.
هر دو شكل چاپي و پيوستة مسيرياب­ها باعث ارتقاي نقش آموزشي كتابخانه مي‌شوند زيرا دانش‌آموزان به ‌آنها به‌عنوان يك ابزار جستجو نگاه مي­كنند.
4-2.  ويژگي­هاي مسيرياب
كي واندرگريف[7]  عضو هيئت علمي‌دانشگاه نيوجرسي اين‌گونه مي‌گويد:
مسيرياب از اين نظر كه به‌ اجبار شامل فهرست كاملي از منابع موجود مربوط به‌يك مبحث نمي­شود، با كتابشناسي متفاوت است. با وجود اين به‌عنوان راهنمايي جهت پيدا كردن منابع خاص به‌ كاربر كمك مي‌كند و منابع پايه كافي جهت جستجو در اختيار وي قرار مي­دهد.حتي ممكن است چارچوبي براي جستجو ارائه دهد. افزون بر تمامي اينها، به‌ پرسش‌هايي كه توسط كاربر مطرح مي­شود پاسخ مي­دهد (Vandergrift 2007).
مسيرياب، اطلاعات كلي درباره يك موضوع كه توسط فهرستي تفسيري از منابع موجود گردآوري شده است، ارائه مي­دهد.
مسيرياب­هايي كه تنها فهرستي از منابع را بدون توضيحي درباره انواع اطلاعات آمده در هر منبع خاص، ارائه مي­دهند، راه­هاي ارزيابي اطلاعات را به‌دانش­آموزان ياد نمي‌دهند. مسيريابي مناسب است كه اطلاعاتي درباره نوع منبع توصيه شده و دليل سودمندي آن ارائه دهد (Vandergrift 2007) .
4-3.  عناصر مسيرياب
مسيرياب مي‌تواند عناصر مختلفي داشته باشد. از جمله:
ú     مقدمه:مسيرياب بايد با يك مقدمه گيرا، به‌گونه­اي كه كاربران را جذب كند شروع شود. دامنه و هدف طرح را توضيح دهد. حتي ممكن است استانداردها را بيان كرده و يا اهداف را متمايز كند. اگر مسيرياب براي كودكان و نوجوانان باشد، بهتر است با زبان آنها نوشته شود. بسياري از مسيرياب‌ها شامل تعاريف موضوع، اطلاعات پيش زمينه­اي و نگاهي مختصر مي­باشند. بعضي از آنها با پيشنهادات خاص و يا نشان دادن بهترين نقاط شروع، آغاز مي‌شوند. براي مثال اگر طرح مربوط به‌اين است كه «كاركنان چگونه كار مي‌كنند»، بايد اين عنوان را جايي در تارنما يا در مقدمه و يا در فهرست «بهترين نقاط شروع» قرار داد.
ú     توصيفات:استنادها قسمت مهمي‌از مسيرياب مي­باشند. به‌طور معمول فهرستي كه از كتاب­ها وجود دارد شامل عنوان، نويسنده، ناشر، تاريخ و توصيفي مختصر مي­باشد. بسياري از مسيرياب­ها شماره ديويي محلي و يا پيوند­هايي به ‌كتاب‌فروشي‌هايي نظير «آمازون» و «بارنز و نوبل» [8] را دارند كه اطلاعات بيشتر و يا نقد و بررسي را هم شامل مي­شوند. اطمينان يابيد كه حاشيه به‌ درستي منبع را توصيف كند. اطلاعات مفيد مانند درجة خوانايي، تصاوير، راحتي استفاده، محتويات و دليل اينكه چرا اين منبع ممكن است مفيد باشد، مي­تواند كمك‌كننده باشد. براي تارنما، عنوان، محل، حمايت‌‌كننده، آدرس و توصيف مهم است. بسياري از افراد عنوان تارنما و آدرس را به‌ صورت پيوند قرار مي­دهند كه در اين صورت كاربران مي­توانند تصويري از مسيرياب تهيه كنند و آدرس تارنما را هم داشته باشند. ممكن است آگهي­ها و نيازمندي­ها هم روي تارنما قرار گيرند.
ú     دستورالعمل‌ها: بعضي مواقع ممكن است راهنماهايي براي استفاده از يك منبع يا تارنماي خاص وجود داشته باشد. براي مثال، ممكن است كاربر پله به ‌پله در استفاده از يك منبع مرجع و يا پايگاه اطلاعاتي هدايت شود. يا اينكه بعضي از منابع الكترونيكي محدود به‌ كاربران محلي مي­شوند و داشتن كلمه عبور و يا كارت كتابخانه براي استفاده از آنها لازم ­باشد.
ú     شيوه­هاي جستجو و كليدواژه­ها: مسيرياب نقطه آغازي براي جستجوي دانش­آموزان مي­باشد. بسياري از مواقع دانش­آموزان براي پاسخ به ‌پرسش‌هايشان نياز دارند كه فراتر از منابع موجود جستجو كنند. بايد شيوه­هاي مختلفي براي جستجو پيش­بيني شود. براي مثال ممكن است فهرستي از واژگان، كليدواژه‌ها و يا موضوعات مشابه‌تهيه شود. بعضي مواقع ممكن است به‌ كاربران راهي براي سازماندهي ايده­هايشان، در قالب نمودار پيشنهاد شود.
ú     فعاليت مسيرياب: بايد دربارة راه­هاي مؤثر براي مشاركت و تشويق به‌استفاده مناسب از منابع در مسيرياب فكر شود. براي مثال ممكن است فهرستي از پرسش‌هاي اساسي مربوط به‌ منابع تهيه شود. در صورت امكان دانش­آموزان بايد به ‌استفاده از منابع خاص براي پاسخ به‌ پرسش‌ها و مسائل مشخص راهنمايي شوند.
ú     عناصر تعاملي:چگونه مي­توان كاربران را هر چه بيشتر درگير استفاده از منابع مسيرياب كرد؟ براي مثال، آيا مي­توان يك عنصر مشاركتي ارائه داد؟ بايد از مسيرياب براي برقراري ارتباط بين دانش­آموزان و هدايت فعاليت­هاي آنها استفاده شود. ممكن است يك انجمن دوستدار كتاب و يا يك گروه مطالعه علمي‌ايجاد شود. نيازي نيست كه انجمن­ها يكديگر را به‌صورت رودررو ملاقات كنند بلكه مي­توانند از مكان­هاي گردهمايي مجازي مانند اطاق­هاي گفتگو استفاده كنند. مي­توان طرحي در مسيرياب جاسازي كرد كه افراد بتوانند نظريات خود را ارائه دهند. به‌عنوان نمونه كودكان، نقاشي­ها و نوجوانان، مقاله‌هاي خود را به ‌آنجا بفرستند. مي­توان با ‌اين طرح پيوند برقرار كرد و مجموعه­اي از منابعي كه در طول زمان تكميل مي­شوند تهيه كرد. طرح‌هاي مشاركتي هم‌چنين مي­توانند شامل پرسش و پاسخ، بازي و سرگرمي ‌و غيره باشند.
ú     پيشنهاد: چه پيشنهاداتي به‌افرادي كه در اين مسيرياب جستجو مي­كنند ارائه مي­شود؟ آيا مناطق خاصي وجود دارد كه پيشنهاد مي­شود از آنها دوري كنند؟ هم‌چنين موادي كه براي معلمان قابل استفاده باشد را بايد در نظر گرفت كه ممكن است آن را «سراي معلمان»[9] يا «ارتباط با والدين»[10] بناميم.
ú     برقراري ارتباط: بايد اطلاعات خود را براي برقراري ارتباط در مسيرياب قرار داد تا افراد بتوانند با فرستادن پست الكترونيك، پيشنهادات خود را جهت پيشرفت طرح ارائه دهند (Lamb & Johnson 2006) .
5. ايجاد مسيرياب
5-1. ايجاد مسيرياب در مدارس
همواره در مدارس اين پرسش وجود داشته كه چگونه مي‌توان به ‌معلمان، دانش‌آموزان و والدين آنها در پيدا كردن منابع اطلاعاتي مناسب چه در ساعات درسي و چه خارج از ساعات مدرسه كمك كرد؟ و اينكه چگونه يك كتابدار- معلم در كتابخانه قادر است تعداد زيادي دانش­آموز و معلم  را در يافتن نيازهاي پژوهشي ياري كند؟
يكي از راه­هايي كه به ‌اين مهم مي­انجامد، ايجاد مسيرياب است. مسيرياب به‌دانش­آموزان و كاركنان برنامه­اي عملي ارائه مي­دهد و نقطه­اي براي شروع جستجوي اطلاعات مي­باشد. يك مسيرياب به‌طور كامل نقشه­اي است براي يافتن مسير اطلاعات. اينكه يك كاربر راهنماها را دنبال كند و به‌نتيجه برسد يا نه، امري است كه به‌طور مستقيم به ‌خود كاربر ارتباط دارد. مسيرياب كاري براي دانش­آموزان انجام نمي­دهد بلكه آنها را در عبور از دنياي پيچيده عصر اطلاعات راهنمايي مي­كند؛ هم‌چنين لازم نيست كه مسيرياب جامع باشد بلكه بايد تنها به‌عنوان نقطه­اي براي آغاز عمل كند (Kuntz 2003).
در مدارس، مسيرياب توسط كتابدار- معلم (با مشورت معلمان) براي كمك به‌ دانش‌آموزان جهت تحقيق روي موضوعات خاصي كه معلمان مشخص كرده­اند، راه‌اندازي و باعث دستيابي به‌نتايج خاص مي­شود. مسيرياب، راهنمايي براي ايجاد مجموعه­اي از منابع مناسب به‌صورت پيوسته و يا غير پيوسته است و دانش­آموزان را جهت رسيدن به ‌فراگيري موفقيت­آميز هدايت مي­كند. زماني­كه دانش­آموزان در حوزه­هاي فراگيري خاص نياز به‌ مكان­يابي منابع در كتابخانه و يا اينترنت داشته باشند، والدين و دانش‌آموزان از مسيرياب استفاده مي­كنند (Kuntz 2003) .
ايجاد مسيرياب نيازمند همكاري نزديك بين كتابخانه و كلاس درس براي دستيابي به ‌پركاربردترين مواد مي­باشد. امروزه در مدارس پيشرفته دنيا، معلمان واسطة ­كتابخانه[11]، با فرستادن مسيرياب­ها روي وب، آنها را به‌صورت 24 ساعته در 7 روز هفته براي دانش‌آموزان، والدين و معلمان قابل دسترس كرده­اند. كتابداران و معلمان با همكاري يكديگر طرحي براي جاي­دهي منابع مناسب در سطوح توانايي متفاوت ايجاد كرده­اند و باعث بيشترين ميزان استفاده از زمان دانش­آموزان با توانايي­هاي متفاوت شده­اند (Kuntz 2003).
مسيرياب، به ‌معلمان موقعيتي براي تقسيم مسئوليت­ها و ديدگاه­هايشان با كاركنان و دانش­آموزان از راه‌هاي زير را پيشنهاد مي‌كند:
ú     با آموزش مهارت­هاي فناوري لازم
ú     با هدايت و تقويت خواندن، استفاده از كتاب، رسانه و فناوري
ú     با فراهم­آوردن خدمات، منابع و امكانات فناوري و اطلاعات (Kuntz 2003).
يكي از راه­هاي ايجاد مسيرياب استفاده از الگوي مسيرياب ساير مدارس و استفاده از تجربيات معلمان آنها مي­باشد. با استفاده از يك الگوي پايه، دانش­آموزان و كاركنان مي‌توانند با تكيه بر انسجام قالب، به‌ گونه­اي مطمئن از اطلاعات استفاده كنند. هم‌چنين يك الگوي معمولي كار را براي افرادي كه با ايجاد صفحات وب مشكل دارند راحت­تر مي­كند، زيرا امكان نسخه‌برداري از آن وجود دارد. سومين مزيت اين است كه مسيرياب مي­تواند ميان مدارس مختلف استفاده شود و به‌راحتي منابع خاص آنها را نشان دهد (Kuntz 2003) . هدف مسيرياب اين است كه مجموعه­اي از منابع چاپي، الكترونيكي و غير­چاپي ارائه دهد نه اينكه تمام منابع موجود مربوط به‌يك موضوع را فهرست كند. به‌طور معمول دانش‌آموزان و كاركنان به‌وب به‌عنوان تنها منبع اطلاعاتي نگاه مي­كنند. مسيرياب انواع گوناگون منابع را نشان مي­دهد و به‌كاربران اجازه مي­دهد كه ميانگيني از منابع موجود را ببينند. هم‌چنين بايد دانش­آموزان را به يافتن منابع بيشتر ميان قفسه‌ها تشويق كرد. ممكن است مسيرياب به‌جاي فهرست سادة كتب غيرداستاني شامل فهرست داستان، شعر، آشپزي و فولكلور باشد. مسيرياب ممكن است براي راحتي جستجوگران در قسمت كليدواژه­ها و عبارات، نمونه­اي از موارد مناسب را نشان دهد. يك مسيرياب مناسب نشانگان اينترنتي بلند را نشان نمي­دهد و در عوض فهرستي توصيفي از تارنماهاي مناسب و مربوط را ارائه مي­كند. پيوندها بايد به‌اندازه كافي براي هدايت دانش­آموز به‌اطلاعات مورد نظر، خاص باشند. توصيف مختصري از محتواي هر تارنما به ‌دانش­آموزان در ترتيب دادن برنامه جستجوي مناسب كمك مي­كند (Kuntz 2003). هدف نهايي كتابداران از طراحي مسيرياب­ها اين است كه دانش­آموزان با تمرين استفاده از مسيرياب براي يك درس توانايي­هاي جستجوي خود را افزايش دهند و در ساير دروس هم از اين مهارت استفاده كنند (Kuntz 2003) .
5-2.  طراحي مسيرياب براي كودكان و نوجوانان
مؤلفه‌هايي كه هنگام طراحي مسيرياب براي كودكان و نوجوانان بايد رعايت شوند عبارتنداز:
5-2-1. مخاطب: پيش از جمع­آوري منابع، مخاطب خود را در نظر بگيريد. آيا اين مجموعه را براي كودكان و نوجوانان تهيه مي­كنيد؟ شخصيت و تجربيات اين افراد چگونه است؟ جامعة محلي شما روستايي است يا شهري؟ زبان اصلي آنها به‌طور مثال فارسي است يا انگليسي؟ در مدرسه چه چيزي مي­خوانند؟ براي تفريح چه كاري انجام مي­دهند؟ هرچه مخاطب خود را بهتر بشناسيد، مي‌توانيد مجموعه­اي با كيفيت بالاتر تهيه كنيد.
5-2-2. نياز: مسيرياب شما بايد نياز مشخصي را برآورده كند. بايد روي موضوع، عنوان و طرح خاصي جستجو كند و در عين حال روي پرسش­ها، مسائل و نيازهاي اطلاعاتي خاصي تمركز كند. به‌طور معمول مسيرياب­ها شامل اطلاعات پيش­زمينه­اي، تعريف‌ها و نظريات اساسي در ارتباط با ساير منابع مي­باشند.
5-2-3. طراحي[12]: بايد براي سنين خاص كودكان و نوجوانان طرح «نگاه كنيد و احساس نماييد»[13]  ايجاد كرد. اين طرح بايد براي مخاطبان جالب و مناسب باشد و شامل عكس، كليپ آرت، نوع قلم[14] باشد. چه چيزي براي اين گروه سني بايد درخواست شود؟ آيا شما پرسش‌هاي  جالب خواهيد پرسيد و از منابع براي پاسخ به ‌آنها استفاده خواهيد كرد و يا عناوين عمومي‌را فهرست كرده و از كاربران درخواست مي­كنيد تا پرسش‌هايي را ترتيب داده و موضوعات را بررسي كنند؟ صفحة وب بايد واضح و به‌آساني قابل خواندن باشد. هم‌چنين ممكن است تمايل داشته باشيد صفحاتي را كه به‌آساني قابل چاپ هستند، طراحي كنيد. بهتر است در مسيرياب قابليت مرور براي كمك به‌كاربران گنجانده شود. به‌عنوان مثال ممكن است نوار عنواني با پيوند­هايي از قبيل مقدمه، اطلاعات پيش زمينه‌اي، كتاب­ها، پايگاه­هاي اطلاعاتي، تارنماها، سازمان­ها، مواد ديداري ـ شنيداري، راهبردهاي جستجو و برقراري ارتباط طراحي كنيد. افزون بر اين، صفحة شما بايد خالي از خطاهاي املايي و دستوري باشد.
5-2-4. رويكرد: مسيرياب­ها مي­توانند براي مقاصد مختلفي ايجاد شوند. مي­توانند به‌عنوان راهنماي جستجو، ابزار فراگيري و يا فهرست ساده­اي از منابع استفاده شوند. در نظر داشته باشيد كه مسيرياب شما چگونه استفاده خواهد شد، سپس هدف ويژه­اي براي مسيرياب خود شناسايي كنيد و مطمئن باشيد كه اين هدف در مقدمه به‌خوبي روشن شده است تا كاربران از آن آگاهي يابند. هدف مي­تواند خاص و يا عمومي‌باشد. براي مثال، ممكن است معلمي ‌منابع كمكي براي انجام تكليفي خاص را درخواست كند. در اين صورت منابع مي­توانند روي واحدهاي درسي دبيرستان خاصي نشانه­گيري كنند و شامل منابعي باشند كه به‌كاربران در انجام آن طرح تحقيقاتي كمك كنند. مسيرياب عمومي‌شامل عناوين معمولي از جمله آشپزي براي كودكان، لطيفه، سرگرمي ‌و غيره مي­باشد.
5-2-5. سازماندهي: منابع بايد طبق يك ساختار منطقي مرتب شوند يعني منطق مورد استفاده را كاربر تعيين مي­كند. آيا منابع قرار است بر حسب نوع سازماندهي شوند يا به‌صورت الفبايي؟ كدام سرعنوان­ها يا سرعنوان­هاي فرعي به ‌كاربران در يافتن منابع كمك مي­كنند؟ هنگام ساختن طرح خود به‌صورت پايدار كار كنيد، به ‌گونه­اي كه كاربران معمولي با قالب كاري شما مأنوس شوند. به‌عنوان مثال در يك طرح آزمايشي مي­توانيد تارنماهايي براي شروع، تارنماهاي كودكان، فعاليت­ها، مواد درسي، ساير منابع و معاني لغات خاص را قرار دهيد. هم‌چنين بسته به‌ موضوع، مي­توانيد تارنماي خود را طبقه‌بندي كنيد و مقوله­هاي مختلف را جدا كنيد.
5-2-6. انتخاب منابع: در كنار فهرستي از تمام منابع، شما نياز به‌انتخاب داريد. بهترين منابع را جهت راهنمايي و رفع نياز كاربران انتخاب كنيد. هنگام انتخاب منابع، خط‌مشي مجموعه­سازي كتابخانه را درنظر بگيريد. يك مدرك را به‌كدام صورت كتاب، ويدئو و يا تارنما ترجيح مي­دهيد؟ مي­توانيد از يكي از ابزارهاي جستجو مانند «گوگل» براي يافتن منابع در هر موضوعي استفاده كنيد. اگر موضوعي را انتخاب كرده­ايد كه چشم‌اندازهاي متفاوتي دارد، درجة پيشرفت دانش­آموزان را در نظر بگيريد. آيا آنها قادر به‌تشخيص حقيقت، نظريه، عقيده و ديدگاه هستند؟ چگونه به‌دانش­آموزان براي جمع و جور كردن تفكراتشان كمك مي­كنيد؟ از چه چارچوبي براي سازماندهي عقايد استفاده مي­كنيد؟
    هنگام انتخاب منابع براي مسيرياب موارد زير را در نظر داشته باشيد:
ú       نوع منابع:طيف وسيعي از منابع شامل هر دو شكل چاپي و الكترونيكي مناسب براي كودكان و نوجوانان را انتخاب كنيد. منابعي شامل كتاب، اسناد، تارنماها، پايگاه­هاي اطلاعاتي و مواد ديداري ـ شنيداري. بايد مخاطب را در نظر بگيريد و ببينيد كه كدام نوع از منابع مي­تواند بهترين پاسخگوي آنها باشد؟
ú       درجة خوانايي:اگر كاربران نتوانند مقدمه شما را بخوانند، نمي­توانند به‌ درستي از مسيرياب استفاده كنند. از واژه­ها و شيوة نويسندگي مناسب مخاطبان استفاده كنيد. براي مثال، بايد به‌ صورت مستقيم از عبارت­هايي همانند «آيا هرگز فكر كرده‌ايد» يا «پيدا خواهيد كرد» به‌جاي «خوانندگان خواهند فهميد» يا «دانش­آموزان خواهند يافت» استفاده كنيد.
ú       افزون بر خود مسيرياب، انتخاب موادي كه تمام درجات مهارت خواندن را پوشش دهند نيز، مهم مي­باشد. طرح­هاي بسياري براي اندازه­گيري ميزان سختي يك متن وجود دارد، مانند گروه­هاي سني كانون فكري و يا «Flesh-kincaid reading» كه بالغ بر 50 سال است  استفاده مي­شود و در محيط word طراحي شده است. اين برنامه، نوشته را با اندازه­گيري تعداد كلمات، بخش­ها و جملات در يك متن تحليل مي­كند. هم‌چنين مي­توان دستور زبان و املا را هم چك كرده و آمارهاي ميزان خوانايي را بدست آورد.
ú       كانال‌هاي ارتباطي: افراد مختلف سليقه­ها و توانايي­هاي متفاوتي در انتخاب منابع دارند. گروهي عكس را ترجيح مي­دهند در حالي­كه ممكن است گروه ديگر خواندن را مناسب­تر بدانند. گاهي اوقات براي فهميدن يك موضوع نياز به‌تصويرسازي مي‌باشد. بايد منابعي از تمام كانال­هاي ارتباطي از جمله ديداري ـ شنيداري و لمسي وجود داشته باشد كه اين قالب­ها شامل متن، گرافيك، پويا نمايي، نوارهاي صوتي و ويدئويي مي­باشد. اين­كه يادداشت­هايي درباره اين عناصر در حاشيه­ها وجود داشته باشد، مي­تواند به ‌كاربران كمك كند. به عنوان مثال ممكن است بيان شود كه تارنمايي ويژه شامل عكس­هايي با كيفيت بالا و يا داستان شنيداري مي­باشد. هم‌چنين اگر نرم‌افزار خاصي براي استفاده از اين موارد لازم است، بهتر است بيان شود.
ú       نيازهاي خاص:آيا كاربراني كه از لحاظ بينايي مشكل دارند و يا داراي ساير معلوليت‌ها هستند، به‌شما مراجعه مي­كنند؟ آيا مراجعيني هستند كه از ضريب هوشي پايين­تري نسبت به‌بقيه برخورداند؟ اين مسائل و ديگر مسائلي نظير اينها را در توسعة منابع خود در نظر بگيريد.
ú       دسترس‌پذيري:اينكه منابع معرفي شده به ‌سهولت براي استفاده‌كننده در دسترس باشند و نياز به‌پرداخت وجه و يا نرم­افزارهاي خاص نداشته باشند و يا مراحل استفاده از آنها طوري پيچيده نباشد كه كودك گيج شود (Lamb & Johnson 2006).
6.  نمونه و الگويي از مسيرياب‌ها
6-1.  مدرسة «Lakewood»
يك يكي از الگوها، مسيرياب مدرسه «Lakewood» مي­باشد كه توسط كتابخانة عمومي‌آن مدرسه در اوهايو راه­اندازي شده است. در اين­جا تكاليف درسي با نام هر معلم مشخص شده­اند و دانش­آموزان با كليك بر روي هر يك از تكاليف، منابع لازم را مي‌بينند. براي مثال براي تكليف مربوط به ‌13 مهاجرنشين اصلي در امريكا كه توسط خانم كر[15] ارائه مي‌شود، موارد زير موجود است:
اين تكليف مربوط به‌دانش­آموزان كلاس هفتم و درس خانم كر مي­باشد. هدف اين تكليف استفاده از منابع موجود در كتابخانه براي يافتن اطلاعاتي درباره پيدايش، مكان و رشد 13 مهاجرنشين اصلي مي­­باشد. از اطلاعات براي طراحي يك پوستر 18×36 اينچي استفاده كنيد. ويژگي­هاي گرافيكي، طرح نقشة هر مهاجر­نشين، اطلاعات تاريخي مانند نام كاشف آن، تاريخ به‌وجودآمدن آن، دلايل يافت شده، نوع مهاجرنشين، محصولاتي كه درآمدزايي دارند، وضع خانه­ها، وضعيت مسكن، دولت، نوع زندگي روزانه، غذا و لباس ويژگي­هايي هستند كه بايد روي پوستر نمايش داده شوند. بايد دقيق و خلاق باشيد و پوستر شما جامع، صحيح و چشم‌نواز باشد.
سپس دو قسمت كتاب و منابع اينترنتي مجزا شده­اند. در قسمت كتاب­ها، 6 كتاب درباره مهاجرنشين­ها به‌طور عمومي ‌و 15 كتاب دربارة انواع مهاجرنشين­هاي موجود در امريكا وجود دارد. در قسمت منابع اينترنتي، تارنماهايي دربارة 13 مهاجرنشين اصلي و تارنماهايي دربارة تاريخچة مهاجرنشين­ها، زندگي روزانه در زمان مهاجرنشيني و اطلاعات جغرافيايي آنها موجود مي­باشد.
6-2.  الگويي جهت طراحي مسيرياب
عنوان
الف. مقدمه/تعريف؛
ú     اين موضوع چيست و چه زمينه‌هايي را پوشش مي‌دهد؟
ú     آيا زبان خاصي براي دانش­آموزان در نظر گرفته شده است؟
ú     سرعنوان­هاي موضوعي فهرست
ú     شمارة ديويي
 
ب. منابع چاپي؛
ú     عناوين مرجع (فرهنگ‌نامه­ها، دايره‌المعارف­ها، اطلس­ها، مواد مرجع موضوعي خاص)
ú     فهرست­هاي عمومي (غير داستاني، داستان­هاي مناسب)
ú     مجله‌ها
ú     روزنامه­ها
 
پ. منابع الكترونيكي
ú     مواد ديداري ـ شنيداري
ú     «دي وي دي» يا لوح فشرده
 
ت. منابع اينترنتي
ú     تارنماها
ú     اشتراك الكترونيكي مجله‌ها (CMIS 2002) .
7.  نتيجه‌گيري
استفاده از مسيرياب به‌عنوان نوعي از ابزار مرجع در مدارس، راهي مفيد جهت ارتقاي مهارت­هاي اطلاع­يابي دانش­آموزان و هم‌چنين معلمان و والدين مي­باشد.
ارزش پنهاني مسيرياب‌ها در اين است كه به‌كتابداران اجازه مي­دهند تا كار اساسي خود را كه شامل مكان­يابي اطلاعات و ارزيابي آنها مي­باشد، انجام دهند. مسيرياب به‌ دانش­آموزان كمك مي­كند كه طرحي را براي جستجوي اطلاعات از راه‌هاي زير ايجاد كنند:
7-1.   ايجاد يك الگو جهت شيوة جستجو؛
7-2.   نشان دادن اينكه اطلاعات از هر منبعي از جمله افراد مي­تواند تهيه شود؛
7-3.   استفاده از لغات جستجوي مناسب؛
7-4.   ابزاري براي همكاري با معلمان؛
7-5.   كمك به ‌توسعة مجموعه؛
7-6.   حمايت از فناوري تلفيقي
7-7.   كاهش سردرگمي ‌ناشي از جستجو در اينترنت؛
7-8.   تشويق به ‌استفاده از انواع منابع مربوط به‌ يك موضوع؛
7-9.   بالابردن ميزان استفاده از كتابخانه.

  
This Web site is in tribute to Everett Fertig
Ready for research?
Here are your Project Pathfinders!
Find your project in the school listing below.
·         Teachers: Request a Pathfinder
·         Elementary Schools Pathfinders
·         High School Pathfinders
·         Lakewood Public Library
·         OPLIN OH! Kids
 
 
 
8. فهرست منابع
داورپناه، محمدرضا. 1381. جستجوي اطلاعات علمي‌و پژوهشي در مناب چاپي و الكترونيكي. تهران: دبيزش.
دياني، محمد حسين. 1382. اصول و خدمات مرجع در كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رساني. مشهد: انتشارات كتابخانه رايانه اي.
دياني، محمد حسين، و عبدالحميد معرف زاده .1377. مباني مرجع: فنون پرسش كاوي و پاسخ يابي از منابع كتابخانه. مشهد: شركت به‌نشر.
Curriculum materials information services (CMIS). 2002. Pathfinder template. http://www.det.wa.edu.au/education/cmis/eval/downloads/curriculum/ptemplate.doc  ( accessed July 23, 2007).
Free Dictionary Online. 2007. Free Dictionary Online. http://www.freedictionary.com (accessed April 28, 2007).
Galvin, Jeanne. 2005.  Alternative Strategies for promoting information literacy. The Journal of Academic Librarianship 31(4): 352-357.
Kuntz, Kathy. 2003. Pathfinders: Helping Students Find Paths to Information. Multimedia Schools. 10(3). http://www.infotoday.com/MMSchools/may03/kuntz.shtml (accessed May 7, 2007).
Vondergrift, Key.2007. Department of Education and Training,Government of Western Australi. http://www.eddept.wa.edu.ar/cmis/eval/curriculum/pathfinders (accessed May 17, 2007).
Vondergrift, Key. 2007. Rudgers University. http://www.scils.rutgers.edu/~kvander/young adult/path.html (accessed May 17, 2007).
Walter Johnson High School Research Pathfinders. 2007.media center index. http://www3.mcps.k12.md.us/schools/wjhs/mediactr/resproj2.html (accessed May 15, 2007).
 Lamb, Annette, and Lary Johnson.2006. Electronic materials for children and young adults. http://eduscapes.com/earth/index.html (accessed May 2, 2007).
A pathfinder for constructing pathfinders. 2005.pathfinders: guides to informationresources.http://home.wsd.wednet.edu/pathfinders/path.htm (accessed Jun 23, 2007).
O'Sullivan, Michael K., and J. Scott Thomas .2000.  Pathfinders Go Online. School library journal. 15(8).Pp. 11-16

 
[1]. Bishab
[2]. Yuahn Mal lee
[3]. User friendly
1. علوم اطلاع‌رساني مديريت دولتي (Government Management Information Sciences)
[5]. Web base
3. يعني قابليت استفاده در 24 ساعت روز و 7 روز هفته.
[7]. Kay vandergrift
1.به‌عنوان مثال «كتاب آدينه» و «آي آي كتاب» نمونه‌هايي از اين تارنماهاي معرفي كتاب در فارسي هستند.
[9] . Teacher Corner
[10] . Parent Corner
[11]. Library Media Teachers
[12]. Design
2. Look and Feel: مربوط به‌طراحي جنبه‌هاي گرافيكي رابط كاربر مي‌باشد. مقوله‌هاي رنگ، طرح، شكل و غيره مربوط به ‌عناصر ديداري مي‌باشند و عناصر پويا مانند دكمه­ها، جعبه­ها و منوها مربوط به‌ عملگر مي‌باشند كه در نرم افزارها و تارنماها به ‌كار مي­رود.

تعداد بازديد اين صفحه: 980
خانه | بازگشت | ksguest (ksguest)
طراحی، پیاده سازی و اجرا توسط شبکه ملی مدارس ایران ( رشد )

www.roshd.ir Powered By Sigma ITID.