|
|
|
|
|
|
|
|
|
كتابخانه ملي روسيه |
● تأسيس: ۱۸۶۲
● تاريخچه:
كتابخانه دولتي روسيه در سال ۱۸۶۲ به‌عنوان نخستين كتابخانه عمومي در مسكو تأسيس شد و يكي از بزرگترين كتابخانه‌هاي جهان است. اين كتابخانه در قرن هيجدهم ميلادي توسط معمار روس «و. اي. باژنوف» و در مجاورت «كاخ كرملين» به شكل زيبايي ساخته شد. در ابتدا اين كتابخانه «كتابخانه عمومي مسكو» خوانده شد و از آنجا كه «موزه روميانتسف» نيز در اين ساختمان قرار داشت، به نام «موزه روميانتسف» يا كتابخانه روميانتسف نيز شهرت يافت. در طول زمان، اين كتابخانه نام‌هاي ديگري نيز به خود گرفت كه «كتابخانه دولتي اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي به نام لنين» از جمله اين نام‌ها بود. در حال حاضر اين كتابخانه به نام «كتابخانه دولتي لنين» شهرت دارد.
اساس مخزن كتابخانه را مجموعه غني كتب و‌آثار خطي «ن. پ. روميانتسف» كه وارثان او به دولت روسيه تقديم داشتند تشكيل مي‌داد. به مرور زمان، بخش ديگري از ذخاير كتابخانه را كتبي تشكيل دادند كه در شوروي به چاپ مي‌رسيدند؛ بدين ترتيب كه به‌موجب قانون، براي اين كه كتابي مجوز انتشار بگيرد، بايد نسخه‌اي از آن دراختيار كتابخانه‌هاي اصلي مانند اين كتابخانه، كتابخانه عمومي شهر سن‌پترزبورگ، كتابخانه آكادمي علوم، و ... قرار بگيرد. اهداي مجموعه‌هاي خصوصي از ديگر راه‌هايي بود كه بر غناي ذخاير اين كتابخانه افزود. به‌عنوان نمونه تا سال ۱۹۱۷ بيش از ۵۰ مجموعه به كتابخانه اهدا گرديد.
كتابخانه از آغاز تأسيس، مورد استقبال فراوان مردم مسكو قرار گرفت، و تالار مطالعه اصلي كتابخانه كه در ژانويه سال ۱۸۶۲ ساخته شد و فقط گنجايش ۲۰ تن را داشت ابداً كافي به نظر نمي‌رسيد. بنابراين در سال ۱۸۷۹ تالار مطالعه جديدي در سمت چپ ساختمان اصلي كتابخانه واقع در خيابان «زنامنكو» به گنجايش ۱۷۰ تن ساخته شد و مورد بهره‌برداري قرار گرفت. ميزان معروفيت و تعداد مراجعان به كتابخانه به تدريج افزايش مي‌يافت و اين امر مستلزم توسعه امكانات كتابخانه بود. بدين علت در ماه نوامبر سال ۱۹۱۵، تالار مطالعه بزرگتري با گنجايش ۳۰۰ تن ساخته شد. مي‌توان گفت بزرگاني همچون «تولستوي»، «داستايفسكي»، «چخوف»، «مندليف»، و ... ازجمله مراجعان به اين كتابخانه بوده‌اند و از اين تالارها بهره مي‌برده‌اند. آمار مراجعان كتابخانه نشان مي‌دهد كه جمعيت قابل‌توجهي از همه اقشار و طبقات مردم، هر ساله به اين كتابخانه مراجعه مي‌كرده‌اند كه در اين ميان، حضورجوانان از همه بيشتر بوده است؛ به‌عنوان مثال در طول يك سال (در آستانه انقلاب اكتبر ۱۹۱۷) ۰۰۰‚۹۰ تن براي مطالعه به اين كتابخانه مراجعه كرده‌اند و ۰۰۰‚۳۰۰ عنوان از منابع كتابخانه به آنان ارائه شده است.
«لنين» از جمله كساني بود كه در هنگام تدوين كتاب خود با عنوان «توسعه سرمايه‌داري در روسيه» از ۱۹ تا ۲۱ فوريه سال ۱۸۹۷، از مخزن اين كتابخانه بهره برد. انقلابي‌هايي همچون «سماشكو»، «لونا چارسكي» و ديگر همراهان «لنين» نيز ازجمله مراجعان دائمي كتابخانه بوده‌اند. شايان ذكر است كه چون اين كتابخانه علاوه بر همسايگي با كاخ و مجموعه موزه‌هاي بزرگ كرملين، در مجاورت يكي از بزرگترين ايستگاه‌هاي مترو در مسكو قرار دارد، اين امر به موقعيت شهري و امتيازات كتابخانه افزوده و باعث تسهيل در رفت و آمد مردم و مراجعان به كتابخانه شده است.
● تأثير انقلاب اكتبر بر روند رشد كتابخانه:
آهنگ رشد كتابخانه قبل از انقلاب اكتبر بسيار كند بود، ولي پس از انقلاب اكتبر ۱۹۱۷ گسترش بسيار يافت. اين امر مديون پشتيباني «لنين» بود كه به كتابخانه‌ها اهميت زيادي مي‌داد. انقلاب اكتبر، تغييرات جدي در كشور و ازجمله در سرنوشت اين كتابخانه ايجاد نمود. ازجمله اين رويدادها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
▪ پس از انتقال پايتخت كشور از سن پترزبورگ به مسكو در سال ۱۹۱۸، كتابخانه روميانتسف با كسب امتياز حق مؤلف، به كتابخانه مركزي شهر تبديل شد.
▪ تعداد كاركنان آن بر اساس فرمان لنين به شوراي كميسارياي خلق (هيئت دولت) در سال ۱۹۱۹، افزايش يافت.
▪ از سال ۱۹۲۱ اين كتابخانه دولتي اعلام شد و از لحاظ تأمين مالي، در شمار مؤسسات مهم دولتي قرار گرفت.
▪ پس از چندي، موزه موجود در كتابخانه از آن جدا شد و ساختمان به طور كامل به كتابخانه اختصاص يافت.
▪ ذخاير كتابخانه از محل مجموعه‌هاي شخصي كه در تملك دولت قرار گرفتند و دولتي محسوب شدند، باز هم تكميل‌تر گرديد.
▪ در ۶ فوريه ۱۹۲۵ تجديد سازمان يافت و به «كتابخانه لنين» تغيير نام داد و وظايف كتابخانه ملي اتحاد شوروي را بر عهده گرفت.
● تأثير جنگ جهاني دوم:
اين كتابخانه همچون ديگر بخش‌هاي جامعه از اثرات منفي و بازدارنده جنگ جهاني دوم در روند رشد خود بي‌بهره نماند و در زمان‌هايي نيز مراحل توسعه آن متوقف گشت. به‌عنوان نمونه، مجتمع جديد كتابخانه در دهه ۱۹۲۰ در مجاورت بنايي كه در قرن هجدهم ساخته شده بود آغاز شد، ولي با آغاز جنگ جهاني دوم عمليات ساخت‌وساز اين مجتمع جديد قطع شد و راكد ماند. بعدها در دهه ۱۹۵۰ ساختمان جديدي براي كتابخانه ساخته شد و ساختمان قديمي كتابخانه به موزه كتاب تبديل گرديد.
جالب توجه اين كه با وجود شرايط جنگي حاكم بر كشور، اين كتابخانه براي يك روز هم كار خود را متوقف نكرد؛ به درخواست‌هاي اطلاعاتي و نيازمندي‌هاي كتابخانه‌اي نهادها و اشخاص وابسته و مربوط به پشتيباني جنگ و حكومت (همچون اداره‌هاي دولتي، مقامات حزبي، كارخانجات و صنايع نظامي، مؤسسه‌هاي بهداشتي و علمي، و ...) پاسخ مي‌داد و براي رسيدن به پيروزي در برابر فاشيسم آلمان، دوش‌به‌دوش مردم فعاليت مي‌كرد، تا جايي كه براي فعاليت گسترده در سال‌هاي سخت جنگ، به دريافت جوايز دولتي نايل گشت.
● زمينه‌هاي رشد كمي و كيفي كتابخانه:
▪ پس از سپري‌شدن سال‌هاي جنگ دوم جهاني، تعداد كتاب‌ها رو به افزايش گذاشت؛
▪ بنياد مالي كتابخانه قوي‌تر گرديد؛
▪ استفاده از مظاهر فناوري جديد در كتابخانه رشد فزاينده‌اي يافت؛
▪ در اواسط دهه ۷۰ ميلادي، دو بناي جديد براي مخزن كتابخانه در منطقه «خيمكي» ساخته شد؛
▪ بر اساس مصوبه هيئت وزيران اتحاد جماهير شوروي مورخ ۶ آگوست ۱۹۸۵، ساختمان اصلي كتابخانه مورد بازسازي مجدد قرار گرفت؛
ـ مبادله كتاب با كشورهاي مختلف جهان سرعت يافت و از اين سو مخزن كتابخانه از غنا و تنوع بيشتري برخوردار گرديد.
● آثار نفيس و كتب خطي موجود در كتابخانه:
آثار خطي موجود در اين كتابخانه از ارزشمندترين و بعضاً قديمي‌ترين مجموعه كتب دستنوشت (منسوب به قرون گذشته) مي‌باشند. به‌عنوان نمونه، قديمي‌ترين نسخه خطي كه در اين كتابخانه نگهداري مي‌شود، مربوط به يونان و متعلق به قرن شش ميلادي است.
اين نسخه‌هاي خطي علاوه بر زبان روسي، به زبان‌هاي ديگري همچون عربي، فارسي، تركي، هندي،چيني، ژاپني، و ... نوشته شده‌اند. بيشتر اين آثار متعلق به قرون ۱۱ تا ۱۹ ميلادي هستند.
● در ميان نسخه‌هاي خطي موجود در كتابخانه، اين آثار به چشم مي‌خورند:
▪ برخي از قديمي‌ترين آثار خطي روسي درباره انجيل به نام‌هاي «انجيل آرنانگل» (مربوط به سال ۱۹۰۲)، «انجيل ماريين» (قرن ۱۱)، «انجيل نيتروو» (قرن ۱۴)؛
▪ ده‌ها نسخه خطي به زبان‌هاي اسلاوي و روسي قديم كه همگي حاكي از ادبيات، تاريخ، هنر و حيات معنوي مردم در طول قرون متمادي مي‌باشد؛
▪ بيش از ۷۰۰ اثر خطي شخصيت‌هاي تاريخي، علمي، ادبي و هنري متعلق به قرون ۱۸ تا ۲۰ ميلادي؛
▪ اسناد مختلفي كه توسط دانشمندان، نويسندگان و علاقه‌مندان جمع‌آوري آثار باستاني در بايگاني‌هاي شخصي آن‌ها موجود بوده و سپس در اختيار اين كتابخانه قرار گرفته؛
▪ اسناد نادري درباره خريد و فروش زمين توسط دهقانان، ثروتمندان و كليساها، تجارت و بازرگاني؛
▪ دستنوشته‌هاي شخصيت‌هاي علمي و فرهنگي چون «ولتر»، «روسو»، و؛
▪ نخستين نشريه‌هاي اسلاوي؛
▪ كتب دانشمندان و نويسندگان بزرگ جهان مانند «دانته»، «شكسپير»، «گوته»؛ «ولتر»؛ و...؛
▪ ذخاير و نت‌هاي فراوان در زمينه موسيقي (منسوب به قرون ۱۶ تا ۱۸ ميلادي)؛
▪ آثار چاپ‌شده نقاشان معروف جهان.
● چگونگي سامانه اطلاع‌رساني كتابخانه‌اي:
▪ مراجعان به اين كتابخانه براي دريافت كتاب يا اطلاعات موردنياز خود از روش‌هاي گوناگوني استفاده مي‌كنند كه از آن جمله مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
▪ سامانه كاتالوژي (بانك بزرگ كارت‌ها و فيش‌هاي راهنما)؛
▪ كتابچه‌هاي نمايه؛
▪ سامانه ميكروفيلم؛
▪ نقشه‌هاي مختلف و ضميمه‌هاي مصور؛
▪ دستگاه صفحه گردان اطلاعات.
در روش اخير، صفحات اطلاعات به يك محور فلزي متصل و در داخل قاب شيشه‌اي قرار گرفته‌اند. فرد متقاضي از روي فهرست موجود در كنار دستگاه، علامت اختصاري موضوع موردعلاقه‌اش را پيدا مي‌كند و سپس دكمه مربوطه را كه بر روي دستگاهي شبيه ماشين تحرير تعبيه شده است، فشار مي‌دهد. محور شروع به چرخيدن مي‌كند و بر روي صفحه موردنظر مي‌ايستد و شخص به مطالعه اطلاعات موردنيازش مي‌پردازد. استفاده از رايانه نيز در چند سال اخير مورد توجه خاص و بهره برداري فراوان قرار گرفته است.
● بخش‌ها:
▪ از ۱۷ تالار بزرگي كه براي استفاده خوانندگان كتب و نشريات اختصاص يافته، چند تالار به‌منظور استفاده اختصاصي دانشمندان و محققان و دانشجويان كانديداي احراز مدرك دكترا و مدارج عالي در نظر گرفته شده است.
▪ در ديگر ساختمان‌هاي كتابخانه، سالن‌هايي براي برپايي كنفرانس‌هاي علمي، اجتماعات و سخنراني و نيز برگزاري نمايشگاه‌هاي فرهنگي، هنري كشورهاي مختلف جهان در نظر گرفته شده.
▪ طبقه چهارم يكي از ساختمان‌هاي بزرگ كتابخانه به بهره‌برداري از مظاهر فناوري اطلاع‌رساني جديد، بويژه «اينترنت» اختصاص يافته است.
● فعاليت‌ها و خدمات:
در اين كتابخانه به طور مرتب و منظم، كنفرانس‌هاي علمي در زمينه‌هاي مختلف برگزار مي‌شود و در آن‌ها دورنماي توسعه نظري و عملي امور مربوط به كتابخانه‌ها مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در بسياري از اين كنفرانس‌ها، مهمانان و انديشمنداني از ديگر كشورهاي جهان دعوت مي‌شوند و به بيان نقطه نظرات خود مي‌پردازند.
● پژوهشگاه كتابخانه:
فعاليت‌هاي پژوهشي يكي از مهم‌ترين فعاليت‌هاي فوق برنامه مديران ارشد و كارشناسان علمي و فني كتابخانه مي‌باشد. اين پژوهش‌ها به طور مستمر انجام مي‌گيرند و نتايج آن‌ها براي بهينه‌كردن امور و بهره برداري بيشتر از امكانات، به مسئولان مربوطه و مراجع امر انعكاس مي‌يابند. سرفصل‌هاي تحقيقاتي زير از جمله زمينه‌هايي هستند كه مورد تحقيق قرار مي‌گيرند:
▪ بررسي نظري تكامل و رشد فعاليت‌هاي كتابخانه‌ها در كشور؛
▪ بررسي عملكرد نظام واحد كتابخانه‌اي، ايجاد اتحاديه‌هاي منطقه‌اي كتابخانه‌اي و برقراري روابط ميان آن‌ها؛
▪ مخازن كتابخانه‌هاي كشور و چگونگي بهره‌برداري از آن‌ها؛
▪ عملكرد كتابخانه‌هاي عمومي در نظام اطلاعات علمي و فني، دولتي و بين‌المللي؛
▪ بازسازي فناوري عملياتي كتابخانه‌ها؛
▪ بررسي زمينه‌هاي ارتقاي بازدهي كتابخانه‌ها و استفاده از امكانات جديد؛
▪ استانداردكردن كتابخانه‌ها در تمامي زمينه‌هاي مربوطه؛
▪ تاريخچه كتاب و كتابخواني؛
▪ تاريخچه كتابخانه‌هاي كشور.
● خدمات فني كتابداري و حراست:
به‌منظور حفظ، ترميم و جلوگيري از رسيدن هرگونه آسيبي در گذر زمان به كليه آثار و كتب موجود در مخزن كتابخانه، روش‌هاي مختلفي اتخاذ شده و اقدامات گوناگوني صورت پذيرفته است كه از آن جمله مي‌توان به تهيه ميكروفيلم اشاره كرد.
همچنين به‌منظور حفاظت از تمامي اماكن مربوط به كتابخانه در برابر خطر آتش‌سوزي، تدابير پيشگيرانه وسيعي انديشيده شده و مأموران آموزش‌ديده و مجرب، در همه تالارها و مخازن بر اين امر نظارت دارند. تعبيه راه‌هاي خروجي مختلف، استقرار كپسول‌هاي متعدد آتش‌نشاني، نصب نقشه ساختمان‌ها و درب‌هاي ورودي و خروجي براي موقعيت اضطراري، و... از ديگر مواردي است كه در اين زمينه پيش‌بيني شده‌اند.
نظام فهرستنويسي و رده‌بندي كتابخانه ملي (نظام رده‌بندي ملي به نام ب.ب.كا.) توسط كتابداران شوروي سابق طراحي شده. كتابخانه داراي يك فهرست الفبايي اسامي مؤلفان و عنوان‌هاي كتاب، يك فهرست موضوعي و يك فهرست رده‌اي است.
● خدمات اطلاعاتي پيوسته:
▪ خدمات شبكه جهاني وب؛
▪ اُپك.
● كاركنان:
بيش از سه هزار نفر در اين كتابخانه مشغول به كار هستند كه دوسوم آنان را كارمندان عالي‌رتبه و كارشناسان رشته كتابداري تشكيل مي‌دهند. در ميان اين كاركنان، تعداد فراواني به چشم مي‌خورند كه در حال ارتقاي سطح دانش و اطلاعات خود مي‌باشند و كانديداي دريافت مدرك دكترا يا كارشناسي ارشد هستند.
براي گروه‌هاي زباني مختلف، كارشناساني كه مسلط به آن زبان بخصوص مي‌باشند در كتابخانه انجام وظيفه مي‌كنند. به‌عنوان مثال اين كتابخانه در زبان فارسي، داراي كارمنداني است كه بسيار خوب به زبان فارسي صحبت مي‌كنند و با فرهنگ و تمدن ايران آشنا هستند.
● مجموعه‌ها:
آمار مجموعه كتابخانه ملي روسيه تا پايان سال ۲۰۰۲ بدين قرار است:
▪ مجموعه منابع به زبان‌هاي خارجي / ۴۱۸‚۰۵۸‚۶
▪ روزنامه‌ها / ۷۹۱‚۵۶۶
▪ نشريات ادواري و پايان‌نامه‌ها / ۴۸۲‚۶۶۸‚۹
▪ نسخه‌هاي خطي / ۵۹۸‚۴۳۷
▪ چاپي‌ها و حكاكي‌ها / ۶۶۹‚۲۵۰
▪ نت‌هاي موسيقي / ۱۵۱‚۳۰۸
▪ نقشه‌ها و اطلس‌ها / ۵۵۶‚۱۲۵
كل مجموعه كتابخانه تا پايان سال ۲۰۰۲ حاوي ۲۳۰‚۱۱۰‚۳۳ فقره است. علاوه بر اين، كتابخانه بيش از ۶۰۰ آرشيو شخصي از مورخان، دانشمندان، نويسندگان، هنرمندان و پزشكان روسي قرون ۱۸ تا ۲۰ و همچنين رهبران انقلاب كبير، حزب كمونيست، و نويسندگان روسي و شوروي سابق دارد، و مجموعه آثار ناياب بخشي از موزه كتاب كتابخانه دولتي روسيه (از دوره پاپيروس تا امروز) را نيز دربرمي‌گيرد. از موارد ديگر مي‌توان به كتابي ناطق در باره «لنين» به همراه صفحه‌اي كه صداي لنين بر روي آن ضبط شده، و نيز كتاب‌هايي براي كودكان كه بر روي پارچه چاپ شده و قابل شستشو هستند، يا كتابي كه بر روي صفحات نازك چوب پنبه چاپ شده اشاره كرد.
● ورودي‌ها:
كتاب، نشريات(مجله، روزنامه)، نسخه خطي، پايان‌نامه، متن موسيقي، نقشه، ميكروفرم، فيلم، مواد صوتي، و اسناد و مدارك از سراسر جهان.
● انتشارات:
كتابخانه دولتي روسيه در حكم يك دايره‌المعارف بزرگ است كه از بزرگان دولت و سياست گرفته تا دانشمندان، نظاميان، عموم طبقات مردم (بويژه دانش‌آموزان و دانشجويان و استادان و ...) همه و همه به اين كتابخانه مراجعه مي‌كنند و در جستجوي نيازمندي‌هاي اطلاعاتي و علمي خود، به بخش‌هاي مختلف كتابخانه مراجعه مي‌نمايند.
كارمندان كتابخانه با وقوف به اين مسئله و در پاسخ به اين درخواست‌ها، همه‌ساله بيش از ۳۷۰ عنوان نشريه را (بعضاً با شمارگان ۱۵۰۰ نسخه) در زمينه‌هاي مختلف آماده مي‌كنند و پس از چاپ در چاپخانه مجهز كتابخانه، در اختيار دانش‌پژوهان قرار مي‌دهند.
● بر اساس آمار، همه‌ساله بيش از ۴۰۰ طيف و گروه كه مخاطبان اين نشريات به شمار مي‌آيند از اين اطلاعات بهره‌برداري مي‌كنند. برخي از موضوعات اين نشريات عبارت‌اند از:
▪ مسائل مختلف فرهنگي؛
▪ تاريخ و هنر؛
▪ موسيقي و تئاتر، سيرك؛
▪ حفظ يادگارها، موزه و موزه‌شناسي؛
▪ عرفان و فرهنگ؛
▪ خلاقيت‌هاي مردمي؛
▪ كتابشناسي و كتابخانه‌ها.
● همكاري‌هاي بين‌المللي:
اين كتابخانه به‌منظور بهره‌برداري از منابع خارجي و غني‌ترنمودن بخش‌هاي مختلف خود، از سال ۱۹۲۱ نهضتي را براي واردكردن كتاب‌هاي خارجي به مخزن آغاز نمود، ارتباطات وسيعي را با ديگر كتابخانه‌هاي بزرگ دنيا برقرار كرده و تاكنون نمايندگان و كارآموزاني از ۹۳ كشور جهان را به ديدار، كسب اطلاعات، و مبادله تجارب دعوت نموده است. همچنين اين كتابخانه از طريق نظام مبادله كتاب با كتابخانه‌هاي ديگر جهان، سفارش‌ها و نيازمندي‌هاي اطلاعاتي و كتابخانه‌اي مؤسسات علمي، دانشگاهي و دولتي روسيه را تأمين مي‌كند.
● شرايط و نحوه دسترسي:
مراجعه به كتابخانه براي مطالعه در كتابخانه، همه‌روزه براي عموم آزاد است.تعداد زيادي رايانه به‌وسيله شبكه به هم متصل شده‌اند و كاربران زيادي از طبقات مختلف دانشگاهي، فرهنگي، علمي، و ... با هزينه‌اي بسيار ناچيز از آن‌ها استفاده مي‌كنند و مي‌توانند از اطلاعات به‌دست‌آمده، چاپ بگيرند يا آن را بر روي ديسكت فلاپي ضبط كنند.[۱]
اطلاعات تماس:
▪ تلفن +۷۰۹ ۵۲۰ ۲ ۳۵۶۵
▪ نمابر +۷۰۹ ۵۲۰۰ ۲۲۵۵
▪ پايگاه وب http//www.nlr.ru:۸۱۰۱/eng/nlr/index.htm۱
▪ نشاني
Russian State Library
Vozdvigenka۳
۱۰۱۰۰۰ Moscow
Russia
| |
|
|
|
نما مجله الكترونيكي پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران
منبع:www.aftab.ir
|
|
|