|
|
|
|
|
|
|
|
|
آشنايي با روش‌ها مطالعه و تلخيص و نقد-به نقل از كتاب مقدمات روش‌هاي مطالعه و پژوهش -دكتر قاسم صافي |
ضرورت و اهميت مطالعه در يادگيري
مطالعه بر وزن مفاعله و ريشه آن طلع هم خانواده طلوع و به معني برآمدن و نمايان شدن و آغاز خواندن است (خواندني ) عبارت است از به كارگيري مجموعه حواس فرد يا خواننده در عبور دادن از مقابل ديدگان، به طوري كه آن مطالب سبب درك و موجب يادگيري و ماندگار در ذهن شود.
كتباخواني، يك فعاليت مفيد براي درك كردن، اطلاع يافتن و آگاه شدن است و انسان را در درك جود و تعيين سرنوشت خويش و جامعه‌اش دلسوزانه فعالانه شريك مي‌كند. به انسان ميزان مي‌دهد و قوه ابتكار و خلاقيت، روحيه آزاديخواهي و بزرگ منشي را در او تقويت مي‌كند. حس نوع دوستي و خيرخواهي او را بر مي‌انگيزد و حق و باطل، مصلحت و منعفت و ضرر و زيان و مرزها را به خوبي به نمايش مي‌گذارد.
كتابخواني و اساسا مطالع8، سير در انديشه و تفرك ديگران گشودن پنجره‌اي به دنياي ناشناخته‌هاست، به همان حال كه رها شدن از غم تنهايي نيز با آن فراهم مي‌آيد و در صورتي كه صحيح انجام گيرد باعث پرورش قواي عقلاني مي‌گردد و نسلي روشن، آگاه، بيدار و جهان آشنا مي‌پروراند، بي‌رغبتي به بهره بردن از ان يا دسترسي نداشتن به آن حرمان عظيم و خسارت بزرگ است و بايد كودكان طري تربيت شوند كه افرادي مطالعه‌گر بار آيند. والدين كانون خانواده، محيط اموز‌شگاه‌ها و كتابخانه‌ها براي فعاليت‌هاي مربوط به پيشرفت در امر مطالعه مي‌توانند نقش اساسي را ايفا كنند. اگر انتظار داريم كه دانش‌آموزان در اينده،انسان‌هايي آگاه، توانمند و با اعتماد به نفس و مسئول بار بيايند، بايد در انان عاداتي پديد آوريم كه در برابر هر نوع تعصب، جزم‌انديشي، انفعال، بي‌تفاوتي و حاشيه نشيني (كه آفات زندگي انسان متعهد و انديشمند است)، مجهز باشند. يكي از اين عادت‌ها، عادت به مطالعه و خواندن است كه به بركت آن، جسم و جان آنان تغذيه مي‌شود و فرايند كمال تسري با آن، تحقق مي‌يابد.
مراحل يك مطالعه ثمربخش
به منطور بالابردن سطح فراگيري و بهره‌گيري صحيح از مطالعه- با توجه به اصول كلي فراگيري و براساس تجزيه و تحليل عادت‌ها- بادي به اصول زير توجه كرد:
الف- انگزيه‌ها و محرك‌هاي رغبت به مطالعه شرايط لازم يا مفيد براي مطالعه شرايط
شرايط لازم بهره‌گيري از مطالعه
اساسا هدف داشتن به انسان انگيزه‌مي‌دهد و فعاليت‌ها او را هماهنگ مي‌كند و قدرت يادگييري ودانش افزايي و ارتقاي او را افزايش مي‌دهد. كسي كه اثري را مي‌خواند بايد هدف و منظوري قابل وصول و منطفقي داشته باشد و با عنايت به هدف‌هايي كه دارد نكات كليد و اصفل را استخراج كند. هدفدار بودن انديشه را فعال مي كمند و مطالعه را روان و ميسر و موثر مي‌گرداند و توانايي‌هاي فرد را افزايش مي‌دهد و او را به لذت از مطالعه و تحقيق و يادگيري سوق مي‌دهد و فرايند اموختن را اسان‌تر و سريع‌تر مي‌كند و به ميزان ارزش و اهميت اهدافي كه مطالعه كننده در نظر مي‌گيرد انگيزه‌اي كه در او ايجاد مي‌شود نيرومندتر و پر انرژي‌تر خواهد بود.
عوامل موثر بر مطالعه و نكات مورد توجه در يك مطالعه ثمربخش
پژوهش‌هاي اخير در زمينه تعليم و تربيت تاكيد كرده است كه عادت به مطالعه كه در نظر بسياري خصلتي ذاتي است، يك امر اكتسابي است يعني همان‌طور كه يك كودك، خواندن و نوشتن و حساب كردن را ياد مي‌گيرد و مي‌تواند مطالعه را هم بياموزد و عادت مطالعه در روند اجتماعي شدن او مانند ديگر الگوهاي رفتاري ايجاد مي‌شود از اين سبب بايد روش مطالعه را به او آموخت و او را به مطالعه عادت داد. خانواده، مدرسه و آموزش‌گاه،جامعه و محيط اجتماع، كتابخانه‌ها و مراكز اطلا‌ع‌رساني، و معلمان و مربيان و اولياي جامعه و آموزشگاه‌ها در علاقه‌مند كردن دانش‌آموزان و دانشجويان به مطالعه و ايجاد عادت مطالعه در انان بسيار موثرند.
انچه د رامر مطالعه با عنايت به اصول چهارگانه فوق بايد به آن توجه كرد به اين شرح است:
الف. در مطالعه لازم است موضوع تزكيه ذهن و آمادگي براي مطالعه در اولويت قرار گيرد، به طور ي كهذهن خواننده از مشغله‌هاي مختلف و تمايلات متفاوت پاك گردد و براي مطالعه آماده شود.
مطالعه براي تقويت انديشه و غني كردن متواني ذهن انجام گيرد، به ويژه در زمينه‌هاي مورد علاقه و نياز جامعه جهت‌دار باشد.
با توجه به زيادي حجم كتاب‌ها و كوتاهي عمر، درجه ضرورت‌ها و اولويت‌ها در مطالعه، هوشمندانه با برنامه‌ريزي درست سنجيده شود سندهاي اصيل،و مفيد‌تر خلاصه‌ترين آثار مطالعه گردد و در مطالعه، نكته‌هاي مطلوب گرفته و مرور شود.
د. بدن و مكان و كتاب در هنگام مطالعه تميز باشد تا انحراف تمركز حواس پيش نيايد.
محل مناسبي براي مطالعه پيش‌بيني شود يعني جايي ثابت و ساده و بي‌پيرايه تا سبب آمادگي ذهن براي تمركز حواس در حين مطالعه گردد.
و. ابزار لازم پيش از مطالعه تهيه و در محل مطالعه قرار گيرد، مثل: كاغذ و قلم، دوات، مداد تراش، سنجاق، خط‌كش، نوارچسب،قيچي، فرهنگ لغات و كتاب‌هاي مرجع، تا براي در اختيار گرفتن هر ويسيله نياز نباشد مطالعه كننده جابجا شود و در نتيجه به تمركز حواس خود لطمه وارد كند.
ز/ با ارائه و تمرين و از طريق احياي هدف در ذهن، و از راه علاقه به موضوع مطالعه،و بالاخره با استفاده از همه شرايط محل مطالعهف به ايجاد تمركز حواس در مطالعه كوشيده شود.
ح. در موقع مطالعه از طريق موارد ذيل ذهن نظام داده شود:
1. پاك‌سازي ذهن از تمايلات بي‌جا و هواجس نفساني، چنان كه هنر تزكيه مقدم بر تعليم است.
2. مطالعه مقدمه و فهرست مطالب و رئوس مطالب كتاب قبل از مطالعه و به دست آوردن تصويري از محتواي كتاب در ذهن كه يكي از مهم‌ترين مراحل مطالعه كتاب است.
3. مرور كلي در كتاب يعني ورق زدن كتاب و خواندن نكته‌هايي برجسته و درشت خط به طور سريع و گذرا.
4. مستغرق نشدن در مطالب حاشيه‌اي و جنبي
ط. موضوع مطالب مطالعه جدي گرفته شود و با تقويت اراده براي درك و دريافت، همت ورزيده و از دودلي و ترديد و سستي در مطالعه و از امروز به فقردا الكندن امر مطالعه پرهيز شود.
ي. در خواندن مطالب به اين نكات توجه شود:
مطالعه با عشق و علاقه و به منظور درك تجهيزات انجام گيرد طوري كه در هر نكته از مطالب مورد مطالعه، براي خواننده فايده‌اي حاصل شود. فراگيري واقعي مستلزم هوشياري و مراقبت و نيز كمي هيچان است و مطالعه توام با رغبت موجب تمركز نيروهاي رواني شده، درك مفاهيم دشوار را آسان مي‌گرداند. توجه به خدا و از او ياري خواستن در فهم و درك مطالب، نخستين شرط رسيدن به اين مقصود است.
از بلندخواني و آهسته خواني پرهيز شود و مطالب سرعت (نه سريع‌تر از آنچه كه مغز مي‌طلبد) از برابر چشم، بدون حركت دادن دست و پا و زبان و لب بگذرد، چه حركت لب موجب مي‌شود از سرعت خواندن كاسته شود.
از لم دادن پرهيز شود چه، درست نشستن و درست نفس كشيدن و تابيدن نور از منبع مات از ضروريات يادگيري در هنگام مطالعه است و سستي چشم‌ها و لختي بدن سبب رخوت فكر مي‌شود.
در امر مطالعه، با توجه به موقعيت مطالعه كنندهف وقت كافي و برنامه منظم زماني تهيه شود و به طور معمول در هر 2 ساعت مطالعه، 15 دقيقه استراحت منظور گردد و ذهن در دقايق استراحت، متوجه طبيعت و هواي آزاد يا مناظر زيبا شود و يا نوشيدني و لقمه غذايي تناول گردد، زيرا به دست آوردن حوصله آمادگي لازم براي مطالعه مثل: سماجت نكردن با خواب،آشفه نبودن ذهن، گرسنه و تشنه نبودن، مضطرب نبودن، و بري بودن ا زخشم و ترس و احساس سرما و گرما در درك مطلب و به خاطر سپردن آنها اهميت دارد چنان‌چه برعكس، فعاليت مداوم ذهن بدون فواصل كافي استراحت و شرايط لازم ديگر، سبب ضعف و نقصان استعداد فراگيري مي‌شود.
مطالب به سرعت خوانده شود و از ماندن و درنگ كردن بر سر مسايل جزئي و از ايجاد وقفه روي مطالبي كه بدان آگاهي نيست پرهيز شود البته نه بدان معني كه نقض غرض سخن سعدي گردد كه؛
مي‌كوش به هر ورق كه خواني تا معني آن تمام داني
در هنگام مطالعه، زاويه چشم در سطحي از سطور قرار گيرد كه يكپارچگي عبارات كتاب را ببيند نه كلمه به كلمه آن را و به معني بيش از ظاهر توجه گردد و در منظور مقصود نويسنده دقت شود.
مطالعه به صورت سالم و از روي تعقل (نه احساس) و به صورتي كه ايجاد بدفهمي نكند انجام شود و مطالعه كننده در هنگام مطالعه و برداشت مضامين با بي‌طرفي و از روي سعه صدر به مطالب موافق و مخالف فكر خود و ساير آثار و انديشه‌ها و نظرات مخالف بنگرد.
ك. به خاطر سپردن مطالب مهم در ذهن از طريق توجه به نكات زير ممكن مي‌گردد:
1. مداومت در خواندن به طوري كه مطالب تمام نشده كنار گذاشته نشود.
2. غور و تعمق در مفاهيم.
3. كوشش در فهم لغات و اصطلاحات، و اجتناب از حدس و گمان در توجيه معاني و مفاهيم
4. انجام مطالعه به صورت انتقادي و به طريق سالم.
5. تناسب دادن مطالب با واقعيات خارجي.
6. تكرار مطالب مطالعه شده از طريق: مرور كردن مطالب خوانده شده و چند بار خواندن مطالبي كه زير آن هنگام مطالعه خط كشيده‌ايم يا از آن يادداشت برداشته‌ايم.
|
|
|
|