چكيده
پژوهش حاضر به بررسي روند انتشار و گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان، طي سالهاي 1380 تا 1384 مي پردازد. هدف از اين پژوهش، تعيين گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان طي سالهاي مذكور و تعيين خلأها و كمبودهاي موجود در موضوعات منتشر شده مي باشد. بدين منظور، كتابشناسي كتابهاي اطلاعاتي منتشر شده براي كودكان و نوجوانان، در پنج سال مورد مطالعه از طريق جستجو در پايگاه اطلاعاتي كتابشناسي ملي گردآوري و كليه كتابها در 17 رده موضوعي دسته‌بندي شده‌اند. نتــايج پژوهش نشان ميدهد كه انتشار كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان تنهـــا در فاصله سالهاي 1380 تا 1381 روند رو به رشدي داشته است و از آن پس دچار سير نزولي شده و در سال 1384 به پايين ترين ميزان خود رسيده است.بيشترين درصد موضوعات منتشر شده طي سالهاي 1380 تا 1384، به ترتيب مربوط به موضوعات علوم (2/38%)، سرگذشتنامه ها (26/16%)، و تاريخ و جغرافيا (9% ) ميباشد. همچنين، موضوعات جامعه شناسي، كشاورزي، و ادبيات به ترتيب با 38/.%، 64/0% و 89/0% كمترين عناوين منتشر شده مي باشند.
كليدواژه‌ها: كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان، ادبيات كودكان و نوجوانان، ايران.
مقدمه
براي ادبيات كودكان تعاريف متعددي ارائه شده است. در كتاب «ادبيات كودكان» نوشتة علي اكبر شعاري نژاد آمده است: «ادبيات كودكان به مجموعه آثار و نوشته‌هايي (كتاب و مقالات) گفتــه ميشود كه به وسيلة نويسندگان متخصص براي مطالعه آزاد كودكان تهيه مي شود و در همه آنها ذوق و سطح رشد و نضج كودكان مورد توجه است.» (شعاري نژاد، 1364، 29) بنفشه حجازي نيز در كتاب «ادبيات كودكان: ويژگيها و جنبه‌ها» مي‌نويسد: «هرآنچه افسانه، شرح حال، مطالب علمي و... كه خارج از برنامه درسي و آموزش مستقيم، هنرمندانه نوشته و تنظيم شود، ادبيات كودكان خوانده مي شود». (حجازي، 1374، 19)
به طور كلي، اهداف ادبيات كودكان را مي‌توان در اين موارد خلاصه كرد: برانگيختن ذوق و علاقه در كودكان، آشنايي با مسائل گوناگون زندگي، سودبخشي اوقات فراغت، شكوفايي استعدادهاي ذهني، آشنايي با جهان و فرهنگهاي مختلف، آماده كردن كودك براي شناخت، دوست داشت و ساختن محيط، شناساندن كودك به خويشتن، ايجاد احترام به اصالت انساني، ميل به اعتلاي مداوم، و ايجاد عادت به مطالعه (شعاري نژاد، 1364، 29؛ ايمن (آهي)، 1356، 3- 4). بنابراين، ادبيات كودك در حقيقت پهنه‌اي است كه نيازهاي عاطفي، رواني و شناختي كودك را برطرف مي سازد. قصه ها، داستانها، افسانه‌ها، شعر و مطالبي از اين قبيل نيازهاي رواني و عاطفي كودك را برطرف مي سازند اما براي رفع نيازهاي شناختي او كافي نيستند. با توجه به موارد فوق، مي‌توان به نقش و اهميت كتابهاي غير داستاني در رشد تفكر و شخصيت كودك و پرورش استعدادهاي او پي برد.
بيان مسئله
كودكان كنجكاوند، مدام با پرسشهاي جديدي روبرو مي شوند و سؤالهاي بي‌جواب بسياري دارند كه مي‌خواهند به پاسخ آنها برسند. آنها تلاش دارند جهان پيرامون خود را بهتر بشناسند، علت پديده‌هاي طبيعي را دريابند، با كشورهاي ديگر و مناطق مختلف جهان آشنا شوند، از گذشته خود بيشتر بدانند، با اجتماع و مسائل اجتماعي آشنا شوند، و شخصيتهاي مهم ملي و جهاني را بشناسند. كنجكاويهايي از اين دست سبب ميشود شروع به پرسش كنند يا براي يافتن پاسخهاي مورد نظر خود در منابع مختلف به جستجو بپردازند. در اينجاست كه لزوم شناخت انواع نوشته‌هاي غير داستاني و نحوه انتخاب و استفاده از آنها روشن مي شود. زماني بود كه مربيان و منتقدان، كتابهايي را كه جنبه داستاني نداشتند، جزئي از ادبيات كودكان نمي‌شناختند زيرا مي‌پنداشتند هنر نويسندگي در نوشتن آنها به كار گرفته نمي‌شود، ولي امروز اين عقيده قابل قبول نيست، زيرا بسياري از كتابهاي غير داستاني، به لحاظ شيوة نگارش و از نظر مطالب، ارزش هنري فراواني دارند (ايمن (آهي)، 1356، 78). «امروزه صاحبنظران بر اين باورند كه هر نوشته‌اي كه كودك به خواندن و شنيدن آن عشق ورزد و موجب گسترش ذوق و بالا بردن سطح آگاهيهاي او شود، ادبيات كودك خوانده ميشود» (علي پور، 1379، 127).
ايجاد تنوع موضوعي در كتابهاي اطلاعاتي، علاوه بر تشويق و ترغيب كودكان به مطالعه اين نوع كتابها، سبب مي شود كنجكاويهاي آنها در زمينه‌هاي مختلف ارضا شده، به پرسشهاي آنها پاسخهاي مناسب‌تري داده شود. به علاوه، كودكان را با زمينه هاي مختلف دانش بشري آشنا كرده، كمك مي كند تا علايق و استعدادهاي خود را كشف و دنبال نمايند. پژوهش حاضر بر آن است تا روند انتشار و گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي چاپ شده براي كودكان و نوجوانان را طي سالهاي 1380 تا 1384 مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار داده، خلأهاي موجود را نمايان سازد.
تعريف عملياتي اجزاي مسئله
كتابهاي اطلاعاتي: كتابهاي غير داستاني (بجز شعر)، كه حاوي بار اطلاعاتي هستند و كودكان را با زمينه هاي مختلف دانش و مهارتهاي بشري آشنا مي‌سازند.
كودكان و نوجوانان: كليه افرادي كه در محدوده سني 3 تا 17 سال قرار دارند و در پنج گروه سني «الف» (3 تا 5 سال)، «ب» (6 تا 8 سال)، «ج» (9 تا10 سال)، «د» (11 تا 13 سال)، «هـ» (14 تا 17 سال) دسته‌بندي مي‌شوند.
پرسشهاي اساسي
پژوهش حاضر بر آن است تا به پرسشهاي زير پاسخ دهد:
1. روند انتشار كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان طي سالهاي 1380 تا 1384 چگونه بوده است؟
2. گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان طي سالهاي 1380 تا 1384 چگونه بوده است؟
3. بيشترين و كمترين گرايش موضوعي در هر يك از سالهاي مذكور كدام است؟
4. بيشترين و كمترين گرايش موضوعي طي سالهاي 1380 تا 1384 كدام است؟
هدف و فايده پژوهش
هدف اصلي اين پژوهش، تعيين گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان طي سالهاي 1380 تا 1384 و نشان دادن خلأها و كمبودهاي موجود در موضوعات منتشر شده مي باشد. با توجه به آنچه در خصوص نقش و اهميت كتابهاي اطلاعاتي در رشد فكري كودكان گفته شد، دريافت كمبودها و نقصانهاي موجود كمك خواهد كرد تا حيطه‌هايي كه دچار كاستي ميباشند، شناسايي شده، بيشتر به آنها پرداخته شود.
متغيرهاي اساسي
متغير مستقل: كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان.
متغير وابسته: گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي.
روش و جامعه پژوهش
روش پژوهش، تحليل محتواست. جامعه پژوهش، كليه كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان چاپ شده طي سالهاي 1380 تا 1384 مي باشد كه از طريق واسپاري به كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران رسيده و فهرستنويسي شده اند. تعداد كل اين كتابها 781 عنوان مي باشد.
روش گردآوري و تجزيه و تحليل اطلاعات
اولين قدم براي اجراي پژوهش، تهيه كتابشناسي كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان منتشر شده بين سالهاي 1380 تا 1384 بود. اين كار از طريق جستجو در پايگاه اطلاعاتي كتابشناسي ملي ايران بر روي شبكه محلي كتابخانه ملي انجام شد. كليه اين كتابها كه 781 عنوان ميباشند، به لحاظ موضوعي بررسي و تجزيه و تحليل و در 17 رده موضوعي به قرار ذيل دسته‌بندي شدند: علوم، اطلاعات عمومي، صنعت و فناوري، اختراعات و اكتشافات، تاريخ و جغرافيا، فلسفه و دين، بهداشت و سلامتي، آموزش و پژوهش، ادبيات، محيط زيست، ورزش، بازي و سرگرمي، هنر، كشـــاورزي، سرگذشتنــامه‌ها، كتابهاي مرجــع، روانشنــاسي و جامعه‌شناسي.
به منظور تجزيه و تحليل اطلاعات گردآوري شده و دسترسي به نتايج، از برنامه اكسل استفاده گرديد. از طريق نرم افزار مذكور، تعداد و درصد كتابهاي اطلاعاتي چاپ شده در طي سالهاي مورد بحث و نيز در هريك از سالها، به طور جداگانه به دست آمد و مشخص شد بيشترين و كمترين ميزان انتشار كتابهاي اطلاعاتي به كدام يك از گرايشهاي موضوعي تعلق دارد.
پيشينه پژوهش
زهره ميـــر حسيني در سال 1366 به بررسي ك‍ي‍ف‍ي‍ت س‍يــ‍ر موضوعي و پ‍ي‍‍ام‍‍ه‍‍ــا‌ي ف‍ر‌ه‍ن‍ـگ‍‍يد‌اس‍ت‍‍ان‍‍ه‍‍ا‌ي ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده براي گ‍رو‌ه‍‍ه‍‍ا‌ي سني كودكان و نوجوانان در سالهاي ??57 تا ??65پرداخته است.نتايج حاصل نشان ميدهد پ‍رك‍‍ارت‍ري‍ن م‍ت‍رج‍م با 1?اث‍ر و پ‍رك‍‍ارت‍ري‍ن ن‍‍اش‍ر با ?? اث‍ر و حوزه اروپ‍‍اي‍‍ي غ‍رب‍‍ي وش‍م‍‍ال‍‍ي ب‍‍الات‍ري‍ن درصد ترجمه را به خود اختصاص دادهاند. در اين حوزه، بيشترين آثار ترجمه م‍ت‍‍ع‍ل‍ق به آل‍م‍‍ان و در حوزه آس‍ي‍‍ا بيشترين ت‍رج‍م‍ه‌‌ه‍‍ا م‍ت‍‍ع‍ل‍ق‌ب‍ه ك‍ش‍ورچ‍ي‍ن است. زن‍‍ان با ?/??% و م‍رد‌ان با ?/??% ب‍‍الات‍ري‍ن درصد مترجمان را تشكيل ميدهند. در سال ????داستانهاي ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده با رقم ?? به اوج خود و در سال????به ح‍د‌اق‍ل رسيده است. گروه سني سالهاي اول‌دب‍س‍ت‍‍ان (ب) با ??/??% د‌ار‌ا‌ي ب‍‍الات‍ري‍ن ت‍‍ع‍د‌ادد‌اس‍ت‍‍ان‍‍ه‍‍ا و كمترين تعداد آثار ??/??% م‍ت‍‍ع‍ل‍ق به سالهاي آخ‍ر دب‍س‍ت‍‍ان (ج) است. داستانهاي و‌اق‍‍ع‍‍يك‍ه به م‍ش‍ك‍لات كودكان و زندگي روزم‍ره پرداخته است، درب‍ي‍ن انواع داستانهاي و‌اق‍‍ع‍‍ي، بيشترين درصد ر‌اد‌ار‌ا ميباشد. در مجموع ??/??% كتابهاي مورد بررسي از پ‍ي‍‍ام و س‍‍اخ‍ت و پ‍رد‌اخ‍ت ع‍‍ال‍‍ي، ??/?% آثار از زبان و بيان قوي و ??/??% از ت‍ص‍‍اوي‍ر خ‍وب ب‍رخ‍ورد‌ار ب‍ودن‍د.
وحيد طوفاني اصل در سال 1369 در پايان نامه «مقايسه كمي انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان در دوره هاي 1345- 1351 و 1358- 1367» ميزان انتشار كليه كتابهاي داستاني، غير داستاني، شعر، و آموزشي چاپ شده توسط كانون پرورش فكري را در دوره زماني مذكور بررسي، مقايسه و تجزيه و تحليل كرده است. نتايج حاصل نشان ميدهد از مجموع 996 كتـــاب چاپ شده در اين دو دوره، بيش از نيمي از آنهــا (54/59%= 593 عنوان) به حــوزه كتابهاي داستاني اختصاص دارد. در ميان ساير آثار نيز 218 عنوان (89/21%) كتابهاي غير داستاني، 111 عنوان (14/11%) كتابهاي آموزشي، 46 عنوان (62/4%) شعر و 28 عنوان (81/2%) كتابهاي مخصوص اولياي تربيتي مي باشد. ضمناً تنوع موضوعي آثار در دوره دوم بيشتر از دوره اول مي باشد.
در پايان نامه ديگري تحت عنوان «بررسي وضعيت كتابهاي كودكان و نوجوانان 1357- 1371» كه توسط ميترا طاهري لطفي در سال 1375 انجام شده، وضعيت كتابهاي كودكان و نوجوانان به لحاظ گروه سني، تاريخ نشر، نوع خواندني(داستان و غير داستان)، تأليف/ ترجمه/ بازنويسي، و گرايش موضوعي در پانزده سال پس از انقلاب اسلامي مورد بررسي قرار گرفته است. ازمجموع 10368 عنوان كتاب بررسي شده در اين پژوهش، 165 عنوان (6/1%) به كليات، 81 عنوان (78%) فلسفه و روانشناسي، 244 عنوان (35/2%) دين، 165 عنوان (6/1%) علوم اجتماعي، 181 عنوان (74/1%) زبان، 1155 عنوان (14/11%) علوم محض، 302 عنوان (91/2%) علوم عملي، 646 عنوان (23/6%) هنر و ورزش، 6135 عنوان (17/59%)ادبيات، و 1294 عنوان (48/12%) به تاريخ و جغرافيا اختصاص داشته است. از مهم ترين نتايجي كه اين پژوهش بدان دست يافته، مي‌توان به پايين بودن شمارگان نسبت به جمعيت، كم بودن تعداد عناوين غير داستان، تمركز در محل نشر كتابها، و حرفه‌اي نبودن ناشران اين حوزه اشاره كرد.
خديجه ابراهيمي كلهرودي در سال 1378 وضعيت كتابهاي ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده براي كودكان ?تا ?? سال طي سالهاي ???? - ????را مورد بررسي قرار داده است. نتايج بررسي ن‍ش‍‍انم‍‍ي‌د‌ه‍د در اين دوره م‍ي‍‍ان‍گ‍ي‍ن كتابهاي ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده در‌ه‍ر سال ?? عنوان بوده كه در ??/??% كتابها اطلا‌ع‍‍اتك‍ت‍‍اب‍ش‍ن‍‍اخ‍ت‍‍ي اصل اث‍ر ارائه گ‍ردي‍ده و اطلا‌ع‍‍اتك‍ت‍‍اب‍ش‍ن‍‍اخ‍ت‍‍ي اث‍ر ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده در ??/??% آثار ك‍‍ام‍لم‍‍ي‌ب‍‍اش‍د. زبان بيشتر كتابها ان‍گ‍ل‍ي‍س‍‍ي و سپس ب‍ه‌ت‍رت‍ي‍ب آل‍م‍‍ان‍‍ي ، ف‍ر‌ان‍س‍و‌ي، ع‍رب‍‍ي، و روس‍‍ي است ك‍هم‍ت‍رج‍م ??/??%كتابها م‍رد‌ان و ??/??% زن‍‍ان ميباشند. بيشتر ت‍ص‍‍اوي‍ر، رن‍گ‍‍ي و ان‍دك‍‍ي س‍ي‍‍اه و س‍ف‍ي‍د‌ه‍س‍ت‍ن‍د و از م‍ص‍وّر در ??/??% آثار ن‍‍ام ب‍رده شده كه ?/??% ن‍وي‍س‍ن‍ده‌‌ه‍‍ا، ت‍ص‍وي‍رگ‍ر هم هستند، و در ??/??% آث‍‍ارت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده كودكان از نويسنده ن‍‍ام ب‍رده شده است. بيشترين موضوع به داستان با فراواني ??/??% و كمترين آن به بازي و سرگرمي و مرجع اختصاص دارد. ناشران غير دول‍ت‍‍ي نشر ??/??% كتابهاي ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده‌ر‌ا ب‍ر‌ع‍‍ه‍ده داشتهاند و تهران ف‍‍ع‍‍ال‌ترين م‍ح‍ل‌ن‍ش‍ر است. گروه سني «ب» با ??/??% بيشترين و گ‍روه‌س‍ن‍‍ي «الف» با ??% آثار ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده، كمترين گروه م‍وردت‍وج‍ه ميباشند. سير ص‍‍ع‍ود‌ي ترجمه كتاب از سال ???? با 2/60% آغاز ميشود و در سال ???? با??/??% به نقطه اوج خود م‍‍ي‌رس‍د. ازس‍‍ال ???? با ??/??%، سير نزولي آ‌غ‍‍ازم‍‍ي‌ش‍ود و در سال ???? به ??/?%ي‍‍ع‍ن‍‍ي پايينترين ح‍د خ‍ودم‍‍ي‌رس‍د و در سال???? با كمي افزايش نسبت به سال قبل، ادامـه مي يابد.
مهشيد عبدلي (1378) به بررسي وضعيت كتابهاي داستاني كودكان در سالهاي 1372- 1374پرداخته است. جامعه مورد مطالعه اين پژوهش را كلية كتابهاي داستاني كودكان تشكيل ميدهد كه از سالهاي 1372 تا 1374 در ايران منتشر شده و به كتابخانه ملي رسيده اند كه تعداد آنها 663 عنوان بوده است. يافته هاي پژوهش نشان ميدهد بيشترين عناوين كتابهاي داستاني مربوط به سال 1374 با 367 عنوان كتاب چاپ شده ميباشد و كمترين عناوين كتابها (134 عنوان) در سال 1373 چاپ شده است. گروه «ج» بيشترين عنوان (291) و گروه «الف» كمترين عنوان (83) را به خود اختصاص دادهاند. بيشترين گرايش موضوعي مربوط به داستانهاي حيوانات و كمترين گرايش مربوط بهداستانهاي پريان، حماسي، انقلاب و سيرك ميباشد. تعداد كتابهاي تجديد چاپ و چاپ اول با هم برابر است كه نشان دهنده رقم بالاي كتابهاي تجديد چاپي است.
همين پژوهشگر در سال 1383 در مقاله اي تحت عنوان «گرايشهاي موضوعي كتابهاي داستاني كودكان» به بررسي گرايشهاي موضوعي كتابهاي داستاني كودكان طي سالهاي 1376 تا 1380 پرداخته و فرضيه وجود رابطه معنادار ميان انتشار كتابهاي داستاني كودكان را در گرايشهاي موضوعي مورد مطالعه طي سالهاي فوق مورد بررسي قرار داده است. نتايج اين پژوهش نشان ميدهد از مجموع 5171 عنوان كتاب داستاني منتشر شده در اين سالها، بيشترين عناوين كتابهاي داستاني كودكان مربوط به سال 1380 با 1844 عنوان و كمترين مربوط به سال 1377 با 321 عنوان است. طي پنج سال مورد بررسي، داستانهاي تخيلي با 1566 عنوان، 6/30% كل كتابهاي داستاني كودكان را تشكيل مي دادند و پس از آن داستانهاي حيوانات با 1302 عنوان ، 4/25% از عناوين منتشر شده را به خود اختصاص داده اند. داستانهاي اجتماعي نيز با 629 عنوان (3/12%) در مقام سوم اهميت قرار دادند. همچنين، طي سالهاي 1376 تا 1380 داستانهاي پهلواني با 5 عنوان (10%)، داستانهاي روانشناسي با 6 عنوان (12%) و داستانهاي عرفاني با 8 عنوان (16%) كمترين عناوين منتشر شده را داشتند. انتشار كتابهاي داستـاني در كل سالهاي مورد مطالعــه، از ميزان همبستگي مستقيم و معناداري برخــوردار بوده است.
قوي ترين همبستگي ميزان انتشار كتابهاي داستاني كودكان در يك سال نسبت به سال قبل، مربوط به سال 1380 با 1379 است.
تجزيه و تحليل اطلاعات
1. بررسي تعداد كل كتابهاي اطلاعاتي منتشر شده طي سالهاي 1380 تا 1384
همان‌طور كه در نمودار 1 مشاهده مي شود، انتشار كتابهاي اطلاعاتي از سال 1380 تا 1381 به طور يكنواختي روندي رو به رشد داشته است. اين روند در سال 1381 به نقطه اوج خود رسيده، سپس سيري نزولي يافته و در سال 1384 به پايينترين ميزان خود رسيده است. تعداد عناوين كتابهاي اطلاعاتي منتشر شده در هر يك از سالهاي 1380- 1384 در جدول 1 آمده است.
جدول1. تعداد كتابهاي منتشر شده در هر يك از سالهاي 1384-1380
|
سال
|
تعداد
|
|
1380
|
108
|
|
1381
|
188
|
|
1382
|
184
|
|
1383
|
173
|
|
1384
|
128
|
|
جمع كل
|
781
|
2. بررسي گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي در 17 موضوع مورد مطالعه در هريك ازسالها
در جدول 2، وضعيت گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي كودكان طي سالهاي 1380 تا 1384 نشان داده شده است. چنانكه مشاهده ميشود، بيشترين عناوين كتابهاي اطلاعاتي منتشر شده در سال 1380 به موضوع سرگذشتنامه ها با 31 عنوان (7/28%) اختصاص دارد. پس از آن علوم با 28 عنوان (95/25%) و تاريخ و جغرافيا با 12 عنوان (1/11%) در جايگاه دوم و سوم قرار دارند. در اين سال، در موضوعات اختراعات و اكتشافات، بهداشت و سلامتي، ادبيات، و كشاورزي تنها 1 عنوان كتاب چاپ شده است كه 92/0%از كتابها را شامل مي شود و در موضوع جامعه شناسي هيچ كتابي منتشر نشده است.
جدول2. تعداد و درصد گرايش موضوعي كتابهاي اطلاعاتي چاپي طي سالهاي 1380 تا 1384
|
سال
موضوع
|
1380
|
1381
|
1382
|
1383
|
1384
|
جمع كل
|
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
|
علوم
|
28
|
95/29
|
82
|
61/43
|
63
|
23/34
|
56
|
36/32
|
68
|
12/53
|
297
|
2/38
|
|
اطلاعات عمومي
|
4
|
7/3
|
3
|
59/1
|
7
|
8/2
|
2
|
15/1
|
9
|
03/7
|
25
|
2/3
|
|
صنعت و تكنولوژي
|
2
|
85/1
|
6
|
19/3
|
5
|
71/2
|
9
|
2/5
|
6
|
68/4
|
28
|
58/3
|
|
اختراعات و اكتشافات
|
1
|
92/0
|
8
|
25/4
|
2
|
08/1
|
7
|
4/4
|
1
|
78/0
|
19
|
43/2
|
|
تاريخ و جغرافيا
|
12
|
1/11
|
8
|
25/4
|
10
|
43/5
|
40
|
12/23
|
1
|
78/0
|
71
|
9
|
|
فلسفه و دين
|
8
|
4/7
|
17
|
04/9
|
31
|
84/16
|
6
|
46/3
|
3
|
34/2
|
65
|
32/8
|
|
بهداشت و سلامتي
|
1
|
92/0
|
1
|
53/0
|
2
|
08/1
|
9
|
2/5
|
12
|
37/9
|
25
|
2/3
|
|
آموزش و پژوهش
|
2
|
85/1
|
4
|
11/2
|
5
|
71/2
|
0
|
0
|
0
|
0
|
11
|
4/1
|
|
ادبيات
|
1
|
92/0
|
1
|
53/0
|
0
|
0
|
5
|
89/2
|
0
|
0
|
7
|
89/0
|
|
محيط زيست
|
2
|
85/1
|
7
|
73/3
|
3
|
63/1
|
1
|
57/0
|
6
|
68/4
|
19
|
43/2
|
|
ورزش، بازي و سرگرمي
|
4
|
7/3
|
3
|
59/1
|
6
|
26/3
|
5
|
89/2
|
4
|
12/3
|
22
|
8/2
|
|
هنر
|
5
|
62/4
|
11
|
85/5
|
3
|
63/1
|
5
|
89/2
|
1
|
78/0
|
25
|
2/3
|
|
كشاورزي
|
1
|
92/0
|
0
|
0
|
3
|
63/1
|
0
|
0
|
1
|
78/0
|
5
|
64/0
|
|
سرگذشتنامه‌ها
|
31
|
7/28
|
31
|
48/16
|
25
|
02/19
|
18
|
4/10
|
12
|
37/9
|
127
|
26/16
|
|
كتابهاي مرجع
|
3
|
77/2
|
5
|
65/2
|
2
|
08/1
|
7
|
04/4
|
3
|
36/2
|
20
|
56/2
|
|
روانشناسي
|
3
|
77/2
|
0
|
0
|
7
|
8/3
|
1
|
57/0
|
1
|
78/0
|
12
|
53/1
|
|
جامعه شناسي
|
0
|
0
|
1
|
06/1
|
0
|
0
|
2
|
15/1
|
0
|
0
|
3
|
38/0
|
|
جمع كل
|
108
|
100
|
188
|
100
|
184
|
100
|
173
|
100
|
128
|
100
|
781
|
100
|
آمارهاي مربوط به سال 1381 نشان مي دهد در اين سال علوم با 82 عنوان كتاب (61/63%) بيشترين عناوين كتابهاي منتشر شده را به خود اختصاص داده است. سرگذشتنامه‌ها با 31 عنوان (48/16%) و فلسفه و دين با 17 عنوان (04/9%) در مقام دوم و سوم اهميت قرار دارند. موضوعات جامعه‌شناسي، بهداشت و سلامتي، و ادبيات نيز با اختصاص دادن تنها 53/0% از كل كتابهاي اطلاعاتي به خود، كمترين موضوعات منتشر شده هستند. در زمينه روانشناسي و كشاورزي نيز هيچ كتابي منتشر نشده است. تجزيه و تحليل گرايشهاي موضوعي كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان در سال 1382 نشان ميدهد كه در اين سال نيز بيشترين عناوين كتابهاي اطلاعاتي منتشر شده مربوط به موضوع علوم با 63 عنوان (36/23%) مي باشد. سرگذشتنامه ها با 35 عنوان (02/19%) و فلسفه و دين با 31 عنوان (84/16%) در رده‌هاي بعدي قرار دارند. موضوعات اختراعات و اكتشافات، بهداشت و سلامتي، و كتابهاي مرجع با 08/1% كمترين عناوين كتابهاي اطلاعاتي را تشكيل مي دهند و در موضوعات جامعه شناسي و ادبيات نيز هيچ كتابي منتشر نشده است.
بررسي اين روند در سال 1383 مبين اين مطلب است كه در اين سال نيز موضوع علوم با56عنوان (36/32%)، بيشترين عناوين كتابهاي اطلاعاتي منتشر شده را به خود اختصاص داده است. پس از آن تاريخ و جغرافيا و سرگذشتنامه‌ها به ترتيب 12/23% و 4/10% از كل عناوين را دارا مي باشند. روانشناسي و محيط زيست با دارا بودن 57/0% از كل عناوين منتشر شده، كمترين موضوعات منتشر شده هستند و در موضوعات آموزش و پژوهش و كشاورزي هيچ كتابي منتشر نشده است.
با بررسي آمارهاي سال 1384 ملاحظه مي گردد كه در اين سال نيز مانند سه سال قبل، موضوع علوم با دارا بودن 68 عنوان (12/53%) بيشترين عناوين كتابهاي منتشر شده را به خود اختصاص داده است. پس از آن نيز بهداشت و سلامتي و سرگذشتنامه ها قرار دارند كه هركدام 2/3% از كل عناوين منتشر شده را تشكيــــل ميدهند. در اين سال، موضوعات اختراعات و اكتشافات، تاريخ و جغرافيا، هنر، كشاورزي، و روانشناسي با 1 عنوان (78/0) كمترين عناوين منتشر شده هستند و در موضوعات آموزش و پژوهش، جامعه شناسي، و ادبيات هيچ كتابي منتشر نشده است.
3. سهم انتشار هريك از موضوعات در 5 سال مورد مطالعه
در نمودار 2 درصد انتشار كتابهاي اطلاعاتي در هريك از موضوعات مورد مطالعه طي سالهاي 1380- 1384، آمده است. چنانكه در اين نمودار مشاهده مي شود، در طي پنج سال مورد مطالعه موضوعات علوم با 297 عنوان (2/38%)، سرگذشتنامه‌ها با 127 عنوان (26/16%)، و تاريخ و جغرافيا با 71 عنوان (9%) بيشترين عناوين منتشر شده را به خود اختصاص دادهاند. در همين سالها، موضوعات جامعه شناسي با 3 عنوان (38/0%)، كشاورزي با 5 عنوان (64/0%)، و ادبيات با 7 عنوان (89/0) كمترين سهم را در انتشار كتابهاي اطلاعاتي داشتهاند.
نتيجه‌گيري و پيشنهادها
از مجموع بررسي هاي انجام شده، به نتايج زير مي‌توان رسيد:
1. انتشار كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان تنها در فاصله سالهاي 1380 تا 1381 روندي رو به رشد داشته است و از آن پس سير نزولي آن آغاز شده و اين روند همچنان تا سال 1384 ادامه يافته است. به طور كلي، انتشار كتابهاي اطلاعاتي در طي پنج سال مورد مطالعه، روندي كاهشي داشته است.
2. بيشترين عناوين كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان در طي سالهاي 1380 تا 1384 مربوط به موضوع علوم مي باشد كه با 297 عنوان، 2/38% از كل عناوين منتشر شده را تشكيل مي دهد. پس از آن، موضوع سرگذشتنامه ها قرار دارد كه 26/16 درصد از عناوين منتشر شده را به خود اختصاص داده و ميزان انتشار ساير موضوعات، كمتر از 10% كل عناوين منتشر شده است. همچنين، طي پنج سال مورد بررسي، موضوعات جامعه شناسي، كشاورزي، و ادبيات به ترتيب با 38/.%، 64/0%، و 89/0 كمترين عناوين منتشر شده مي باشند. انتشار تنها 781 عنوان كتاب اطلاعاتي براي كودكان و نوجوانان طي پنج سال و نيز سير نزولي انتشار آنها، نشـان دهنده پايين بودن ميزان توجه به تأليف و ترجمـــه اين دسته از كتابهاست. با توجه به اهميتي كه كتابهاي اطلاعاتي در ارضاي حسّ كنجكاوي، رشد شخصيت، و افزايش سطح آگاهي و تفكر در كودكان و نوجوانان دارند، توجه بيشتر به اين حيطه ضروري به نظر مي رسد.
همان‌طور كه قبلاً نيز اشاره شد، ايجاد تنوع موضوعي در كتابهاي اطلاعاتي كودكان و نوجوانان اهميت بسياري دارد. طبق بررسي انجام شده در اين پژوهش، موضوع علوم و سرگذشتنامه‌ها بسيار بيشتر از موضوعات ديگر مورد توجه مؤلفان و مترجمان كتابهاي كودكان و نوجوانان بوده است. آنچه مسلم است، كودكان و نوجوانان علاقه بسياري به آشنايي با علل و عوامل پديدهاي علمي دارند و از مطالعه سرگذشت دانشمندان و شخصيتهاي تاريخي و افرادي نظير اينها لذت مي‌برند، اما اين گروه سني نيازهاي شناختي ديگري نيز دارند كه ضروري است مورد توجه بيشتري قرار گيرد.
منابع
ابراهيمي كلهرودي، خديجه (1378). «بررسي وضعيت ترجمه كتابهاي كودكان ? تا ?? سال،???? – ????». پايان نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني، دانشكده علوم تربيتي دانشگاه تهران.
ايمن ، ليلي؛ توران ميرهادي و مهدخت دولت‌آبادي (1356). گذري در ادبيات كودكان،تهران، شوراي كتاب كودك.
حجازي، بنفشه (1374). ادبيات كودكان و نوجوانان: ويژگي ها و جنبه‌ها، تهران، نشر روشنگران.
شعاري نژاد، علي اكبر (1364). ادبيات كودكان، تهران، اطلاعات.
طاهري لطفي، ميترا (1378). «بررسي وضعيت كتابهاي كودكان و نوجوانان 1357- 1371». پايان نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني، دانشكده علوم تربيتي دانشگاه تهران.
طوفاني اصل، وحيد (1369). «مقايسه كمي انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان در دوره هاي 1345- 1351، 1358- 1367». پايان نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني، دانشكده علوم تربيتي، دانشگاه تهران.
عبدلي، مهشيد (1378). «بررسي وضعيت كتابهاي داستاني كودكان در سالهاي 1372- 1374». فصلنامه كتاب. دوره دهم. 2: 101- 111.
---------- (1383). «گرايشهاي موضوعي كتابهاي داستاني كودكان». فصلنامه كتاب. دوره پانزدهم2: 107- 114، 1383
علي پور، محمدعلي (1379). آشنايي با ادبيات كودكان، تهران، تيرگان.
ميرحسيني، زهره (1366). «سير موضوعي در داستانهاي كودكان و نوجوانان (???? – ????)». پايان نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني، دانشكده علوم تربيتي، دانشگاه تهران.