|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سلمان ساوجي |
گروه : علوم انساني رشته : زبان و ادبيات فارسي گرايش : شعر تاريخ تولد : 0
خلاصه : خواجه جمال الدين سلمان بن خواجه علاءالدين محمد مشهور به سلمان ساوجي، در اوايل قرن هشتم هجري در ساوه به دنيا آمد. وي از آخرين قصيده سرايان معروف ايران پيش از صفويان است. او در تغزل و تشبيب نيز مهارت داشت. به عقيده وي، قدرت شاعري در توانايي به كارگيرري صناعات ادبي در شعر است. شايان نقل است كه بيشتر قصايد سلمان در مدح سلاطين و وزراء‌و اندكي نيز در موضوعات اخلاقي، دنياگريزي و نعت پيامبر و ائمه است.
والدين و انساب : پدر سلمان، علاءالدين نام داشت. پدر اهل فضل بود و شغل ديواني داشت. [دهخدا، علي اكبر، لغت نامه دهخدا، ج8، زير نر دكتر محمد معين و دكتر سيد جعفر شهيدي، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373، ص 12109 ]
اوضاع اجتماعي و شرايط زندگي : زندگاني سلمان تا حدودي به ميل سلاطين بستگي داشت. از قطعات سلمان معلوم مي شود كه مرسوم شاه هميشه به وقتش نمي رسيده است و اين امر باعث مقروض شدن شاعر گشته است. علاوه بر مرسوم كه با طلا پرداخت مي شد، شاعر گاه گاه از صمدوحان خود نيز انعام مي گرفته است. كه شامل لباس، گندم، جو، اسب، شتر و امثال اينها عبارت بود. [ملااحمد، ميرزا. بازتاب اوضاع زمان در مقطعات سلمان ساوجي. ايران شناخت. تابستان 1377،ص 21 ]
هم دوره اي ها و همكاران : سلمان در اوايل عمر خواجه غياث الدين محمد وزير سلطان ابوسعيد ايلخاني را در قصايد خود مدح كرد. او سپس شيخ حسن بزرگ از سلسله جلايريان و سلطان حسين و سلطان اويس را نيز مدح كرده است. [لغت نامه دهخدا، ج8، ص 12109] از قطعات سلمان ساوجي بر مي آيد كه او با شاهان سلسله جلايري ، يعني شيخ حسن بزرگ، همسرش دلشادخاتون و فرزند و وارثش سلطان اويس رابطه خيلي نزديك داشته است و ارتباط شخصي خود را با آنها آشكارا به قلم آورده است. سلمان با سلطان اويس از زمان تولدش آشنايي داشته، و تا آخر عمر مربي و نديم وي بوده است. از اين جاست كه اكثر قصايد و قطعات شاعر به او اختصاص داشته و كشور گشايي ها و وسيع شدن قلمرو او را يادآور مي گردد. سلمان از ارتباط نزديك با شاهان استفاده كرده و آنها را بعضاً نصيحت هم كرده است. [ملااحمد، بازتاب اوضاع زمان در مقطعات سلمان ساوجي، صص 7-12 ] سلمان سالهاي زيادي را دور از خانواده، در بغداد و در خدمت شاهان جلايري بود. [همان،ص 20 ] شاعران معروف در زمان سلمان، كمال خجندي و ابواسحاق شيرازي( بسحق اطعمه) مي باشند. [كليات سمان ساوجي به تصحيح دكتر عباسعلي وفايي، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي ايران، 1376، ص بيست و شش ]
همسر و فرزندان : در مورد خانواده سلمان، قطعات او بهترين اطلاعات را به دست مي دهند. سلمان صاحب زن بوده و فرزندان زيادي داشت. خود وي مي گويد: قلت مال و منال و كثرت اهل و عيال- قرض خواه و بينوا كردند نا گاهان مرا. خانواده شاعر خيلي پر تعداد بوده و از بيست نفر تشكيل مي شد: در چنين شهري وقتي با چنين بي برگه اي- بيست كس نانخوار دارد بنده و نانخوار نيست. از آن بين يكي از فرزندان وي در خردسالي وفات كرده است: چشم من جاي تو بود اي نور چشم- رفتي و ماند از تو خالي جاي تو. [ملااحمد، بازتاب اوضاع زمان رد مقطعات سلمان ساوجي، ص 19 ]
وقايع ميانسالي : سلمان ساوجي مهمترين حوادق و وقايع زمان را به طور روشن و برجسته انعكاس داده است. طوري كه اوضاع زمان و حوادث روزگار در اشعار او، بيش از ساير شاعران معاصرش تجسم يافته است. [ملا احمد، بازتاب اوضاع زمان در مقطعات سلمان ساوجي، ص 13 ] سلمان در جايي از وضع ناآرام و ناگوار زمان و به ظلم و ستم مبتلا گشتن مردم اشاره كرده و اذعان مي دارد:«ز حد گذشت به يكبارگي جفاي فلك- نمي شود نفسي منقطع بلاي فلك، [همان ، ص 14 ] اكثر قطعه هاي سلمان مربوط به اشخاص و وقايع مشخص است. [همان،ص15 ] به عنوان مثال، در مورد خراب شدن شهر بغداد بر اثر سيل، به خصوص باغ بهشت آباد چنين نقل مي كند: به سال هفتصد و هشتاد و پنج گشت خراب- به آب شهر معظم كه خاك بر سر آب دريع روضه بغداد آن بهشت آباد- كه كرده است خرابش سپهر خانه آب. [همان،ص 16 ] سلمان در برخي از قطعات خويش از موضوعات گوناگوني، همچون مذمت حرص و طمع، خست و غرور و ترغيب به قناعت و بلند همتي سخن رفته است. [همان،ص 22 ]سلمان ساوجي كه مداح ايلكانيان بود را مي توان آخرين شاعر قصيده سراي بزرگ در دوره مغول مي باشد. [صفا، ذبيح الله. خلاصه تاريخ سياسي، اجتماعي و فرهنگي ايران از آغاز تا پايان عهد صفوي، چاپ دوم، تهران: انتشارات امير كبير، 2536، ص 203 ]
زمان و علت فوت : سلمان در آخر عمر از چشم جلايريان افتاد، و در ساوه انزوا جست و گرفتار پريشاني گشت. او سرانجام در سال 778 در همانجا درگذشت. [لغت نامه دهخدا، ج8، ص 12109 ]
مشاغل و سمتهاي مورد تصدي : سلمان ساوجي شاعر دربار چلاپريان بود. از قطعه هاي سلمان برمي آيد كه منبع اساسي معيشت شاعر، رسومي بود كه شاه براي او مقرر مي كرد. كه شاعر اكثر اوقات از كم بودن مقدار آن شكايت مي كند. [ملااحمد، بازتاب اوضاع زمان در مقطعات سلمان ساوجي، صص 1-20 ]
فعاليتهاي آموزشي : سخن پردازي هاي سلمان، تنها از قريحه و ذوق نبوده، و بلكه او تحصيل كمالات نيز كرده است. [لغت نامه دهخدا، ج8، ص 12109 ] ظهور وي در شعر و اشتها و در آن فن، پس از كسب مقدمات علوم و آموختن آداب ديواني و علم سياق، در اواخر عهد ايلخانان و به هنگام وزارت غياث الدين محمد بوده است. [اثر آفرينان، زندگينامه نام آوران فرهنگي ايران، مجلد سوم، زيرنظر دكتر سيد كمال حاج سيد جوادي؛ با همكاري دكتر عبدالحسين نوايي، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي ايران، 1378، ص 264 ]
| منابـــــــع |
| ملااحمد، ميرزا. بازتاب اوضاع زمان در مقطعات سلمان ساوجي. ايران شناخت. تابستان 1377،ص 21 |
| لغت نامه دهخدا، ج8، ص 12109 |
| آثار |
ويژگي |
| مثنوي جمشيد و خورشيد |
|
| مثنوي فراقنامه |
|
| ديوان اشعار |
|
|
|
|